چکیده:
ساختارهای فقهی اهل سنت را میتوان به دو دسته ساختارهای مستقل و ساختارهای ناظر به حقوق تقسیم کرد. ساختارهای مستقل بیشتر مربوط به قبل از مصطفی زرقا (1322ق) هستند. این ساختارها مستقل از علم حقوق طراحی شدهاند. اولین ساختار در قرن ششم از غزالی است و پیش از او تبویبهای فقهی مطرح بودند، نه ساختار. هشت ساختار مستقل یافت شد که عبارتاند از: ساختار غزالی در احیاء العلوم، ساختار ابنجزّی در قوانین الاحکام الشرعیة، ساختار ابننجیم در البحر الرائق، ساختار ابنعابدین در حاشیة رد المختار، ساختار خضریبک در تاریخ التشریع الاسلامی، ساختار ابنعطا در هذا حلال و هذا حرام، ساختار عبدالکریم زیدان در المفصّل و ساختار علویط در تجدید الاسلام. در این مقاله این ساختارها با روش نقد و بررسی ارزیابی میشوند و نقاط قوت و ضعفشان بیان میشود. این مقاله درصدد است بیان کند که ساختارهای ارائهشده از متقدمان اهل سنت که از قرن ششم شروع شده، مستقل از ساختار علم حقوقاند و با معیارهایی مانند روابط انسانی، اهداف شریعت، قصد تقرب و غرض از تشریع طراحی شدهاند. این ساختارها در برابر ساختارهای متأخران اهل سنتاند که بهدنبال پیروی از ساختار علم حقوق هستند.
یمکن تقسیم البناءات الفقهیه لاهل السنه الی مجموعتین: البناءات المستقله والبناءات المتعلقه بالحقوق. البناءات المستقله اکثر ما تعود الی ما قبل مصطفی الزرقا (1322ه). هذه البناءات المستقله جرت صیاغتها بمعزل عن علم الحقوق. کانت اول بنايیه فی القرن السادس طرحها الغزالی، ومن قبله لم تکن هناک بنايیه، بل کانت التبویبات الفقهیه هی المطروحه. تم التعرف علی ثمان بنايیات مستقله، وهی: بنايیه الغزالی فی احیاء العلوم، وبنايیه ابنجزی فی قوانین الاحکام الشرعیه، وبنايیه ابن نجیم فی البحر الرايق، وبنايیه ابن عابدین فی حاشیه رد المختار، وبنايیه الخضری بک فی تاریخ التشریع الاسلامی، وبنايیه ابن عطا فی هذا حلال وهذا حرام، وبنايیه عبد الکریم زیدان فی المفصل، وبنايیه العلویط فی تجدید الاسلام. یهتم هذا البحث بالنظر فی هذه البناءات وتقییمها بمنهجیه التمحیص والنقد، ویکشف عما فیها من نقاط قوه وضعف. یرمی هذا البحث الی بیان ان البنايیات التی طرحها متقدمو اهل السنه ابتداء من القرن السادس، جاءت صیاغتها بمعزل عن بنايیه علم الحقوق وبمعاییر مثل العلاقات الانسانیه، واهداف الشریعه، وقصد التقرب، والغرض من التشریع. وهذه البناءات تقع فی مقابل بناءات المتاخرین من اهل السنه الذین یسیرون علی منهج بنايیه علم الحقوق.
خلاصه ماشینی:
هشت ساختار مستقل یافت شد که عبارتاند از: ساختار غزالی در احیاء العلوم، ساختار ابنجزّی در قوانین الاحکام الشرعیة، ساختار ابننجیم در البحر الرائق، ساختار ابنعابدین در حاشیة رد المختار، ساختار خضریبک در تاریخ التشریع الاسلامی، ساختار ابنعطا در هذا حلال و هذا حرام، ساختار عبدالکریم زیدان در المفصّل و ساختار علویط در تجدید الاسلام.
این مقاله درصدد است بیان کند که ساختارهای ارائهشده از متقدمان اهل سنت که از قرن ششم شروع شده، مستقل از ساختار علم حقوقاند و با معیارهایی مانند روابط انسانی، اهداف شریعت، قصد تقرب و غرض از تشریع طراحی شدهاند.
علاوه بر آنکه رویکرد ایشان در دو بخش اول نیز بیشتر اخلاقی است؛ زیرا در آنها از اسرار و آداب عبادات و معاملات بحث کرده است.
ایشان علاوه بر آنکه تنها از یک تقسیم بهره جسته و ساختارش کامل نیست، فقط از 20 باب نام برده است، در حالی که فقه حدود 50 تا 70 باب فقهی دارد؛ این ساختار از این جهت نیز نیازمند تکمیل است.
2. تقسیم ماهوی: تقسیم اصلی این ساختار (عبادات و معاملات و مزاجر) با توجه به ماهیت مسائل و ابواب فقهی است، نه تقسیم ناظر به امور شکلی، مانند نیازمندی به ایشان اعتقادات را به پنج گونه تقسیم میکند: ایمان به خدا، ایمان به ملائکه، ایمان به کتابهای آسمانی، ایمان به پیامبران و ایمان به روز آخرت.
ساختار فقه در کتاب هذا حلال و هذا حرام عبدالقادر احمد عطا (م1414ق) در کتاب این حلال است و آن حرام است، احکام فقهی را در سه بخش اصلی جمع و حلال و حرام را بیان کرده است: 1.