چکیده:
«التیبان فی التفسیر القرآن»اثر شیخ الطائفه ابو جعفر محمد بن حسن طوسی(385-460 ق)از معتبرترین تفاسیر قرآن کریم و نخستین تفسیر جامع شیعی است.نگاه این تفسیر به مسائل ادبی و بلاغی قرآن بسیار حائز اهمیت است.در این میان اشعار عربی نقشی تعیینکننده در بیان مفاهیم واژگان و تحلیل ادبی و بلاغی آیات کریمهی قرآن دارد.این مقاله به جایگاه اشعار و امثال در این تفسیر پرداخته و کارکردهای گوناگون اشعار را مورد بررسی قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
"شیخ طوسی در مجموع 1942 بیت را در تفسیر خود آورده و در این میان،295 شاعر اشاره کرده است(خضیر،212؛نیز برای آگاهی از نام شاعران و تعداد ابیات آنها در تفسیر تبیان ر ک:همو، 223-227؛زیدی،220-221).
شاعری سروده:فلو أن قومی لم یکونوا اعزة لبعد لقد لاقیت لا بد مصرعا (همو،6/75) اگر قوم من عزیز و سربلند نبودند،سوگند که هلاک میگشتم و حتما به زمین میخوردم!امثال در تفسیر تبیان: شیخ طوسی گاه برای تعیین معانی واژههای غریب قرآن،بیان اشتقاق کلمات و یا مفاهیم برخی آیات از امثال سائرهی عرب سود جسته است.
9. در تفسیر آیهی شریفهی«بشر المنافقین بأن لهم عذابا ألیما»(النساء،138)آمده است که بشارت منافقان را،عذاب قرار داده است،عرب گوید:«تحیتک الضرب و عقابک السیف» درود و سلام تو ضربه زدن است و کیفر تو شمشیر،شاعر عرب سروده است:و خیل قد دلفت لها بخیل تحیة بینهم ضرب وجیع (طوسی،3/360-361) بسا لشکری که برای رویارویی آن در کارزار لشکری فرستادم،درود میان آنان ضربهی دردناک است.
در بیان آیهی شریفهی«و تذهب ریحکم»(الأنفال،46)آمده است که مفهوم این عبارت بسان همان مثل عربی است که گفته میشود:«ذهب ریح فلان»یعنی باد سعادت به سوی او میوزید وقتی که آن باد رفت،کار او نیز بازایستاد(طوسی،5/132).
در بیان مفهوم آیهی شریفهی«و الذین یدعون من دونه لا یستجیبون لهم بشیء الا کباسط کفیه الی الماء لیبلغ فاه و ما هو ببالغه»(الرعد،14)آورده است که عرب این مفهوم را برای کسی به کار میبرد که امید واهی داشته باشد و در راه رسیدن به هدفی دست نایافتنی گام بردارد،گویند: «کالقابض علی الماء»(طوسی،6/233)."