چکیده:
مصحّح دیوان کبیر مولانا، استاد بدیعالزمان فروزانفر و صاحبنظران دیگر عقیده دارند که رباعیات مشترکی میان دیوان کبیر و منابع متقدم وجود دارد. با ردیابی رباعیات منسوب به مولانا در رباعیات گویندگان متقدم، میتوان به گوشهای از منابع مطالعاتی و سرچشمههای ذوقی و فکری مولانا دست یافت. یکی از مجموعههای رباعی بازمانده از قرن هفتم، نزهةالمجالس است. این کتاب حاوی 4125 رباعی از سیصد شاعر فارسی زبان است. علاوه بر 40 رباعی مشترک بین دیوان کبیر و نزهةالمجالس که محمد امین ریاحی، در پانوشت نزهةالمجالس به آن اشاره کرده است، 75 رباعی دیگر از این مجموعه را در دیوان کبیر بازیافتهایم. سپس این رباعیات را در دواوین و متون ادبی متقدّم جستجو کرده، منابع نویافتة دیگری را برای تعدادی از رباعیات مشترک به دست آوردهایم. از مجموع 115 رباعی مشترک نزهة المجالس و دیوان کبیر، در 65 مورد، نام سرایندة رباعی مشخص است که از 38 شاعر به دیوان کبیر راه یافتهاند. از این میان، سنایی با شش رباعی در صدر است. این رباعیات عیناً و بدون تغییر در دیوان کبیر وارد نشدهاند؛ بلکه وجه مشترک آنها، از شباهت در چهار مصراع تا شباهت در یک مصراع متغیر است.
Badi-ul-Zaman Forouzanfar, the editor of Mavlana's Divan-e Kabir, and other scholars believe that there are common quatrains between Divan Kabir and early Sources. By searching for the quatrains from the early poets, in Divan-e Kabir, one can understand the vast range of Mavlana's study sources and the sources of his literary thought. One of the valuable sources of quatrains is the collection of Nozhat-al-Majales, which contains 4125 quatrains. In addition to the 40 common quatrains of the Divan-e Kabir and Nozhat-al-Majales, which Riahi mentioned in the footnote of Nozhat-al-Majales, another 75 quatrains from this collection were found in Divan-e Kabir. These quatrains were then searched in other Divans and earlier literary works, and as a result, other new sources were obtained for some of these common quatrains. Out of a total of 115 quatrains shared by Nozhat-al-Majales and Divan-e Kabir, in 65 cases, the name of the poet of the quatrain is clear, out of 38 poets who have entered the Divan-e Kabir, and among them, Sanai is at the top with six quatrains. Not all of these quatrains have appeared in the Divan-e Kabir without change and completeness. The similarity of common quatrains varies from similarity in four shutters to similarity in one shutter.
خلاصه ماشینی:
٢ (ش : ٣٩٨) نسخه : فذ، چت ، خب ، مق ما را به دم پیر نگـه نتـوان داشـت در خانۀ دلگیر نگـه نتـوان داشـت آنرا که سر زلف چـو زنجیـر بـود در خانه به زنجیر نگه نتوان داشت i & در عشق تو حال خود تبه نتوان داشت وین خیره کشی از تو گنه نتوان داشـت زنجیر سر زلف تـو هر دل کـه بدیــد در سینه ، به زنجیر نگه نتـوان داشــت (شروانی ١٣٧٥: ٣٢٥رباعی١٣٥١ E شهریاری) منابع دیگر: (مهستی ١٣٤٧: ٣٦ رباعی ٢١) (ظهیرالدین فاریابی ١٣٨١: ٢٦٣ رباعی ٢٠) نسخۀ شمارة ٢٤٤ (٨٤٠ق )از دیوان ظهیر ، دانشگاه تهران ، ص : ١٦٢ نکته : در دیوان چاپی و نسخۀ خطی دیوان ظهیرالدین فاریابی، این رباعی شـباهت کامـل به نزهۀالمجالس دارد، اما در دیوان مهستی در هر چهار مصرع شباهت کامل بـه ربـاعی ٣٩٨ در دیوان کبیر دارد.
(شروانی ١٣٧٥: ٣٦٩رباعی١٧١٥ E ناشناس ) منابع دیگر: در نسخۀ مجموعۀ شمارة ١٧٠ این رباعی در بخش دیوان رفیع الدین لبنـانی ص : ٤٣٥ نیز آمده است : ای قاعـدة حسـن تـو شهـرآرایــی وی اندیشۀچشم شوخ تو، رعنـایی لالای خــط تــو را مبــارک بــادا بر تختـۀ کافور تــو عنبـر سایــی!