چکیده:
کهنترین نسخۀ شاهنامه، مورخ 614ق از تاریخ اتمام سرایش آن (400ق) 214 سال فاصله دارد، ولی در این دوران، قطعات و بیتهایی از شاهنامه در برخی منابع کهن تاریخی و ادبی باقی مانده است. یکی از این منابع کهن، کتابِ عربیِ خلقالانسان از بیانالحق نیشابوری (درگذشت: 521ق) در تفسیر آیهای از قرآن است که 54 بیت پندآمیز از شاهنامه را نقل کرده است. در این جستار، این بیتها با شاهنامۀ تصحیح جلال خالقی مطلق و نسخههای مبنای تصحیح او و برخی نسخههای دیگر و نیز کتاب اختیارات شاهنامه (تألیف: 474ق)سنجیده و دربارۀ برخی ضبطها بحث شده است. یکی از نتایج این پژوهش این است که بیانالحق بیتهای شاهنامه را نه از متن این منظومه که از اختیارات شاهنامه برگرفته است.
The oldest version of the Shahnameh (The Epic of Kings) dates back to 614 AH, 214 years
after the time of its completion at 400 AH. However, a variety of chapters and verses of the
Shahnameh have been remained in some ancient historical and literary sources from this
period. Among these is an Arabic book entitled Khalq al-Insan (The creation of Humans)
by Bayan al-Haq Neyshabouri (died in 521 AH) which has quoted 54 instructive verses for
the interpretation of a verse from the Holy Qur'an. The current study compares these verses
to the Shahnameh edited by Jalal Khaleghi Motlagh and manuscripts used in his edition,
some other copies as well as the book of Ikhtiarat Shahnameh (474 AH), and it discusses
some records. Based on the research findings, Bayan al-Haq has derived the verses of
Shahnameh from Ikhtiarat Shahnameh, not from the copy being studied.
خلاصه ماشینی:
بیت های شاهنامه در کتاب خلق الانسانِ بیان الحقِ نیشابوری ابوالفضل خطیبی * چکیده کهن ترین نسخۀ شـاهنامه ، مـورخ ٦١٤ق از تـاریخ اتمـام سـرایش آن (٤٠٠ق ) ٢١٤ سـال فاصله دارد، ولی در این دوران ، قطعـات و بیـت هـایی از شـاهنامه در برخـی منـابع کهـن تاریخی و ادبی باقی مانده است .
پژوهندۀ فاضلِ این متن ، همۀ بیت ها را بـا تصـحیح اسـتاد خـالقی مطلـق از شاهنامه و نیز بیت های مشابه در کتاب راحۀالصـدور راونـدی – کـه نزدیـک بـه ٦٠٠ بیـت شاهنامه را در خود دارد- تطبیق داده و اختلاف ضبط ها را در پانوشت آورده است .
در زیر، بیت های منقـول در خلـق الانسـان بـا بیـت هـای مشـابه در اختیارات شاهنامه مقابله شده و ارجاعات و اختلافات در پانوشت به دست داده شـده اسـت (درون کمانک ، ضبط ها و ارجاعات مربوط است به تصحیح خالقی مطلق ١٣٨٦): 1 ـ الا ای خریدار مغز سخن / دلت برگسل زین سرای کهن ـ که او٢ (کجا) چون من و چون تو بسیار دید/ نخواهد همی با کسی آرمید(٢٢٩/٦) ـ اگر شهریاری وگر پیشکار٣/ تو ناپایداری و او پایدار ١.
در مصـراع دومِ بیـت ١٣، ضـبطِ خلـق الانسـان (حدیثی درازست ) که ١٤ نسخۀ مبنای تصحیح خـالقی مطلـق و نسـخه هـای سـن ژوزف و سعدلو و حاشیۀ ظفرنامه و اختیارات هم آن را همراهی میکنند، قطعاً اصـلی اسـت و ضـبط یگانۀ لندن ٦٧٥ که در متن خالقی مطلق جای گرفته ، دستبرد کاتب است .