چکیده:
حقوق بشر از الزامات حیات بشری در هر جامعهای است که در منشور حقوق بشر سازمان ملل متحد و منشور حقوق بشر اسلامی و نیز حقوق شهروندی اغلب کشورها و نهادها بر مواد آن تأکید شده است. افراد بیخانمان از جمله گروههای آسیبدیدۀ اجتماعیاند. ساماندهی این افراد اعم از متکدّیان، معتادان، بی خانمانها، و کارتن خوابها در شهر تهران با احداث گرمخانههایی انجام میشود که علاوه بر کمتوجهی به برخی مواد حقوقی، مسائل دیگری نیز بویژه برای سایر شهروندان و محلههای مجاور گرمخانهها ایجاد شده است. هدف این پژوهش تبیین ابعاد، شاخصها، مسائل، و راهبردهای تحقق حقوق شهروندی افراد بیخانمان است که در ارتباط با گرمخانههای شهر تهران بویژه گرمخانۀ خاوران انجام میشود. پژوهش حاضر با رویکرد کمّی و کیفی، با روش تحقیق پیمایشی و تحلیلی و پژوهش میانرشتهای و با استفاده از شیوههای مطالعۀ اسنادی و کتابخانهای و پژوهشهای موردی و توزیع پرسشنامه انجام شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که مهمترین شاخصهای حقوق بیخانمانها عبارتند از: حق حیثیت و حقوق یکسان، زندگی و آزادی و امنیت، تساوی حقوق با دیگران، تشکیل خانواده، تأمین اجتماعی، حق برگزیدن آزادانۀ کار، استراحت و استفاده از ایام فراغت، سطح زندگانی، سلامت و رفاه او و خانوادهاش، تعلیم و تربیت، شرکت در اجتماع، رشد آزاد و کامل شخصیت. ساماندهی افراد آسیبدیدۀ اجتماعی یکی از وظایف نهادهای اجتماعی و مدیریت شهری میباشد. احداث گرمخانهها با ساماندهی افراد بیخانمان و تأمین بخشی از حقوق بشر و حقوق شهروندی آنها (از قبیل ایجاد سرپناه، تأمین آب و غذا، ایمنی، امنیت و بهداشت) از مرگ و میر آنها در هوای سرد و در اثر بیخانمانی، جلوگیری میکند. اما برخی گرمخانهها از جمله گرمخانۀ خاوران مشکلات و آسیبهای جانبی برای سایر شهروندان بویژه ساکنان محلههای پیرامون گرمخانه ایجاد میکند. زبالهگردی، خرده سرقت، مصرف مواد مخدر، و حضور نامرتب در فضاهای همگانی از جمله فعالیتهای بیخانمانها و معتادان مددجوی گرمخانهای است که موجب سلب اسایش و آرامش سایر شهروندان میشود.
Human rights are one of the requirements of life in any society, which is emphasized in the Universal Declaration of Human Rights of UN and the Cairo Declaration on Human Rights. Homeless people are among the socially disadvantaged groups which realization of their citizenship rights is important. Organizing these people, including beggars, addicts, homeless people and street people has been carried out by providing warm shelters in Tehran. This study aimed to explain the dimensions, indicators, issues and strategies for the realization of citizenship rights of the homeless people in Tehran focusing on Khavaran shelter. The research has been conducted using quantitative and qualitative approach. The results show that the most important indicators of the rights of the homeless are the right of dignity, liberty, family formation, social security, the right to freely choose work, health, and well-being, education, participation in society, and free and full development of personality. Providing warm shelters address some of their human and citizenship rights, although the residents of neighbors in which these shelters are placed face some problems and undesirable conditions which deprives them of comfort and well-being.
خلاصه ماشینی:
ساماندهي اين افراد اعم از متکدّيان ، معتـادان ، بـي خانمـان هـا، و کـارتن خواب ها در شهر تهران با احداث گرمخانه هايي انجام ميشود که علاوه بر کم توجهي به برخي مواد حقوقي، مسائل ديگري نيز بويژه براي ساير شهروندان و محلـه هـاي مجـاور گرمخانه ها ايجاد شده است .
)، حضور و پرسه زني افراد مذکور در فضاهاي شهري و محله هاي مسکوني، مشکلات و مسائل عديده اي را براي ساير شهروندان به دنبال داشته که بخشي از مشکلات به شرح ذيل ميباشد: احداث گرمخانه هاي موجود در شهر تهران با توجه به عدم مکان يابي صحيح و اصولي باعث تضييع حقوق شهروندان محلات نزديک به اين گرمخانه ها و موجب فرسايش اجتماعي محلات و بافت هاي شهري و مهاجرت افراد به دليل عدم تعلق به محل زندگي شده است .
گرمخانۀ خاوران که به عنوان بزرگ ترين گرمخانه با ظرفيت ١٢٠٠ نفر و مقياس عملکردي فراشهري و فرامنطقه اي کشور محسوب ميشود با جايدهي به شمار زيادي از بيخانمان هاي شهر تهران (و حتي ساير شهرها) نقش مهمي در اسکان اين افراد داشته و در طول ١٠ سال گذشته علي رغم مسائل متعدد جانبي و تأثيرات منفي بر محله هاي پيرامون ، سرپناه شمار زيادي از بي خانمان هاي شهر تهران ميباشد.