چکیده:
تاریخ بیهقی یکی از متون منثور فارسی است که در دو مقطع کارشناسی و کارشناسیارشد رشتۀ زبان و ادبیّات فارسی تدریس میشود. تاکنون شش تصحیح از تاریخ بیهقی انجام شده که تصحیح فیّاض و تصحیح یاحقّی–سیّدی بیشتر مورد اقبال پژوهشگران قرارگرفتهاست. از آنجاکه وجود یک تصحیح منقّح، کار تعلیم و تعلّم این اثر را آسانتر میسازد، پژوهش حاضر به نقد و بررسی وزن سرودههای فارسی تاریخ بیهقی در تصحیح یاحقّی–سیّدی و مقایسۀ آن با تصحیح فیّاض میپردازد و میکوشد با بررسی اوزان این سرودهها، میزان صحّت ضبط و دقّت مصحّحان را بسنجد. برای این کار، کوشش شده علاوه بر بهرهگیری از قواعد عروضی زبان فارسی، از نسخهبدلها، توجّه به صورخیال، انسجام بافت متن، تصحیحهای معتبر دیوانهای شاعران مورد استفاده و موارد دیگر اینچنینی استفادهشود. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی است و دادهها به شیوۀ کتابخانهای و سندکاوی با استفاده از روش تحلیل محتوا بررسی شدهاند. نتیجه نشان میدهد دریافت درست معنی ابیات، پیوند آنها با گزارههای تاریخی متن و فهم درست این گزارهها در گرو وزن صحیح ابیات است که متأسّفانه در تصحیح یاحقّی–سیّدی به وزن برخی از ابیات، توجّه کافی نشدهاست و این تصحیح به رغم در اختیار داشتن نسخ خطّی بیشتر، در این زمینه دقّت نظر کمتری دارد.
“Tarikh –e- Baihaqi” is one of the Persian proses taught in two undergraduate and postgraduate courses in Persian language and literature. Having a good correction makes it easier to teach. So far, six corrections have been made in “Tarikh –e- Baihaqi”. Two recent corrections have been favored by researchers. The present study compares the recording of the Persian poems of “Tarikh –e- Baihaqi” in two versions of the Tarikh –e- Baihaqi of Yahaghi-Sayyedi and Fayyaz and tries to assess the accuracy of the recordings and the accuracy of the copy editors by examining the harmony of these poems with the content. For this purpose, in addition to using the prosodic rules of the Persian language, attempted have been made to use transcripts, attention to the imagination, textual consistency, authentic corrections of the poets’ divans, transcripts. The research method is descriptive-analytical. Data were analyzed by the library and document analysis using the content analysis method. The result shows that understanding the true meaning of the verses, linking them to the historical statements of the text and understanding them correctly depends on the correct meter of the verses, which unfortunately has not been adequately addressed in the correction of some of the verses. Metrical studies indicate that the correction of Yahaghi-Sayyedi despite more manuscripts is less accurate at his disposal.
خلاصه ماشینی:
از آنجاکـه وجـود یـک تصـحیح مـنقّح ، کـار تعلـیم و تعلّـم ایـن اثـر را آسان تر می سازد، پژوهش حاضر به نقد و بررسی وزن سروده های فارسـی تـاریخ بیهقـی در تصحیح یاحقّی–سیدی و مقایسۀ آن با تصحیح فیاض مـی پـردازد و مـی کوشـد بـا بررسـی اوزان این سروده ها، میزان صـحّت ضـبط و دّقـت مصـحّحان را بسـنجد.
نگارندگان پژوهش حاضر، دّقـت و میـزان اعتبـار تصـحیح یاحقّی-سیدی را در صحّت وزن سروده های فارسی در بوتۀ نقد قـرار داده و بـدین منظـور، این سروده ها را به چهار گروه تقسیم کرده اند: ١,٣ ابیات دارای وزن درست در تاریخ بیهقی ٣٢١ بیت فارسی وجود دارد.
چه کند کار جادوی فرعون ؟ کاژدهایی شد این عصای کلـیم (همان ) در تصحیح ٢ این بیت به صورت زیر ضبط شده است که وزن رکـنِ اوّلِ مصـراعِ اوّل بـا وزن اصلی قصیده همخوانی ندارد: فکند جادو جادوی فرعون ؟ کاژدهایی شده عصای کلـیم (بیهقی ١٣٩٤: ٣٦٨) مصراع ١ فِ کَن د جا دُ جا دُ ی ِ فر عَون علامت هجاها U -U -U -U ذ - - وزن مفاعلن مفاعلن فع لن (ابدال ) بیهقـی در میانـۀ مجلّـد نهـم ، بـه مناسـبت سـخن از مـرگ بونصـر مشـکان ، قصـیده ای دوازده بیتی از رودکی آورده است .
ای آنکه غمگنی و سزاواری واندر نهان سرشک همیبـاری (بیهقی ١٣٨٣: ٥٦٣) این ضبط فیاض ، با دیوان رودکی نیز موافق است (برای مقایسه با ایـن نظـر، بنگریـد بـه رودکــی ١٣٩٣: ٥٨ و حــاکمی ١٣٧٦: ٤٣)؛ ولــی در تصــحیح ٢ مصــراع اوّل بــه صــورت «ای آن کــه غمگــین و ســزاواری» گــزارش شــده (بیهقــی ١٣٩٤: ٦١٦) کــه از نظــر وزن اشکال دارد.