چکیده:
متجددان و روشنگران امارت بخارا در واکنش به واپسماندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این امارت و سپس بهدنبال تسلط روسیۀ تزاری بر منطقه آسیای مرکزی که منجر به آشنایی با مظاهر تجدد و فرهنگ روسی و اروپایی شد، خواستار اصلاحاتی در زمینههای گوناگون از جمله ادبیات و نظام آموزش و پرورش شدند. این تفکر به شکلگیری حرکتی با عنوان «نهضت معارفپروری» به رهبری احمد مخدوم دانش (1243 – 1314 هـ. ق. / 1828 – 1897 م.) انجامید. احمد دانش عامل عقبماندگی جامعۀ خویش را دو نیروی حاکم در بخارا؛ اربابان عرصه سیاست و مذهب دانست و خواستار اصلاحات سیاسی، آموزشی، ادبی و فرهنگی در جامعۀ سنتی بخارا شد. نگارنده در این پژوهش بر آن است تا با نگاهی به فعالیتهای احمد دانش به این سوال پاسخ دهد، دانش با هدف اصلاحات بخارا چه اقداماتی انجام داد و این اقدامات چه دستاوردها و واکنشهایی را در پی داشت؟ نتایج تحقیق حاکی از آن است که او با انتقاد از استبداد حاکمان و جهل و عقبماندگی روحانیون محافظهکار و سعی درهمهفهم شدن و به تعبیری مردمیشدن آثار ادبی و نوشتاری و برگشت به سنتهای اصیل ملی و تاریخی در امور فرهنگی، در صدد اصلاح جامعه برآمد و خواستار تغییر نگاه به نقش حکومت، مردم و دین در جامعۀ بخارا شد؛ در واکنش به فعالیتهای احمد دانش، علمای محافطهکار بخارا او به کفر و بدعتگذاری متهم کردند.
The modernists and intellectuals of the Bukhara Seigniory, in response to the political, social, economic and cultural backwardness of the Seigniory and the subsequent domination of Tsarist Russia over the Central Asian region, which led to familiarity with Russian and European modernity and culture, called for reforms in various fields, Including literature and the education system. This thought led to the formation of a movement called the "Maarifparvari Movement" led by Ahmad Makh`doum Danesh (1243-1314 AH / 1828-1897 AD). Ahmad Danesh attributes the backwardness of his society to the two ruling forces in Bukhara; the masters considered politics and religion and called for political, educational, literary and cultural reforms in the traditional Bukhara society. In this study, the author intends to answer the question by looking at the activities of Ahmad Danesh, what actions did Danesh take with the aim of reforming Bukhara, and what achievements and reactions did these actions lead to? The results of the research indicate that he criticized the tyranny of the rulers and the ignorance and backwardness of the conservative clerics and tried to understand and popularize literary and written works and return to the original national and historical traditions in cultural affairs. He sought to reform society and called for a change in the view of the role of government, people and religion in Bukhara society; In response to Ahmad Danesh's activities, Bukhara's conservative scholars accused him of blasphemy and heresy.
خلاصه ماشینی:
اندیشهها و واکنشهای احمد مخدوم دانش در تقابل با سنتهای سیاسی، مذهبی و علمی بخارا علی پرمو 1 چکیده متجددان و روشنگران امارت بخارا در واکنش به واپسماندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این امارت و سپس بهدنبال تسلط روسیۀ تزاری بر منطقه آسیای مرکزی که منجر به آشنایی با مظاهر تجدد و فرهنگ روسی و اروپایی شد، خواستار اصلاحاتی در زمینههای گوناگون از جمله ادبیات و نظام آموزش و پرورش شدند.
دربارۀ احمد مخدوم دانش در میان فارسیزبانان ایران اثری درخور نگاشته نشدهاست، چه بیشتر آثار موجود در زمینۀ نوگرایی بخارا بر «نهضت جدیدیه» متمرکز است که پس از «نهضت معارفپروری» شکل گرفت و آن را تحتالشعاع خود قرار داد و آنچه بهصورت پراکنده در آثار موجود درباره احمد دانش و یا نهضت معارفپروری یافت میشود در واقع بخشی از یک کتاب است که نویسنده، متناسب با موضوع آن به احمد دانش و دیدگاههای وی پرداختهاست؛ چنانکه فیالمثل عبدالهادی حائری در کتاب آزادیهای سیاسی و اجتماعی از دیدگاه اندیشهگران (گذری بر نوشتههای پارسی در دو سدۀ واپسین)، فصلی با عنوان «آزادی در پیوند با آسیای میانه» دارد که در آن مطالبی دربارۀ اندیشههای احمد دانش آورده است و علیاصغر شعردوست در تاریخ ادبیات نوین تاجیکستان صفحاتی را به جنبش معارفپروری و احمد دانش اختصاص دادهاست.