چکیده:
اهالی مغرب (شامل چهار کشور تونس، الجزائر، مراکش و لیبی) سهمی ویژه در شکلگیری سفرنامهنویسی حج دارند. میراث مکتوب حجگزاری اهالی مغرب نشاندهنده میزان اهتمام و تلاش حجگزاران مغربی در حفظ و نگهداشت خاطره سفر حج در پیشروند تاریخ فرهنگی آنهاست.
مقاله حاضر در صدد ارائه فهرستی توصیفی از سفرنامههای موجود (در دسترس) اهالی حجگزار مغرب از آغاز تا دوره معاصر است. مجموع سفرنامههای شناسایی شده شامل 108 سفرنامه چاپی و مخطوط است که بر اساس عنوان منظم شده و مشخصات کتابشناسی هر یک، به همراه توصیفی مختصر آمده است. نیز ذیل هر سفرنامه، پژوهشهای انجامشده زیر عنوان «آثار پژوهشی پیرامون این موضوع» گنجاندهشده است.
People of the Maghreb (including the four countries of Tunisia, Algeria, Morocco, and Libya) have a special share in writing the Hajj travelogues. The written heritage of the Hajj pilgrimage by the Maghreb people shows the level of the care and effort of the Maghreb pilgrims in preserving the memory of their Hajj journey in the progress of their cultural history. This article seeks to offer a descriptive list of the available travelogues of the pilgrims of the Maghreb from the beginning to the contemporary era. The total identified travelogues includes 108 printed and manuscript ones organized according to their titles along with their bibliographic specifications and a brief description. Also, the researches carried out are included in the entity of each travelogue under the title of the ‘Relevant Sources’
خلاصه ماشینی:
آوردن آگاهیهای تاریخی از اماکن، مقابر و عالمان حرمین شریفین و نقل اشعار و قصاید به مناسبتهای مختلف از ویژگیهای این سفرنامه است، چاپ جدید این سفرنامه با عنوان الرحلة الحجازیة (ابیعبدالله محمد بن الطیب الفاسی، تقدیم و تحقیق نورالدین شوبد و حسناء بوتوادی، چاپ اول، مغرب، منشورات وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، 2018م، دو جلد، 605ص) به همراه مقدمه و تعلیقات مفید انجام شده است.
الرحلة الحجازیة / محمد بن عبدالله بن مبارک الغیغائی، نسخه در: الخزانة الحسنیة رباط، ش10948 گزارش سفر حج نویسنده در سال 1234 قمری و مشتمل بر اطلاعات تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و فقهی متعددی است.
آثار پژوهشی پیرامون این موضوع: ـ المسافة السنیة فی إختصار الرحلة العبدریة / احمد بن حسین ابن قنفذ، نسخه مصور در: الخزانة العامه رباط، ش476.
) در سال 1328 یا 1327 قمری است که در آن رخدادهای سفر دریایی و مشاهدات عبدالقادر از وسایل موجود در کشتی، از مغرب به سمت اسکندریه، توصیف شده و سپس اماکن، مساجد و مزارهای حرمین شریفین و نیز مدارس، کتب و مشایخ و استادان حجاز و مصر معرفی گردیده است.
این سفرنامه گاه با عنوان الرحلة الحجازیة نیز معرفی شده و در آن، مسیر کاروان حج سجلماسی از مغرب تا حجاز گزارش شده است.
این اثر، شرح رخدادهای سفر حج احمد بن عربی ـ مشهور به ابن حسون الوزانی، از فقیهان و عالمان مالکی مغرب ـ در سال 1269 قمری است.
آثار پژوهشی پیرامون این موضوع: کتابها: ـ الرحلة ابن رشید السبتی؛ دراسة و تحلیل / احمد حدادی، چاپ اول، مغرب، منشورات وزارة الأوقاف و الشؤون الاسلامیة، 1424ق، 2 جلد، 947 صفحه.