چکیده:
سابقه و هدف: طبالاجساد، مفهومی است که کیمیاگران دوره اسلامی برای فهم، تشخیص و اصلاح نواقص و زواید عارض بر اجساد (فلزات) سبعه مطرح کردهاند. آنها اجساد را همچون بدن انسان، در معرض فساد و مرض میانگاشته و میکوشیدند تا براساس روابط علمالمیزان، انحراف مزاج آنها را تشخیص دهند و بر اساس تدابیر کیمیایی از جمله ترکیب، این انحراف را برطرف و مزاج جسد را به وضعیت تعادلی خود نزدیک کنند. پیش ازاین و در بیشتر مطالعات رایج و موجود، مقوله اکسیر، یکی از مقولاتی بوده که بیشتر مورخان علم، برای فهم رابطه طب و کیمیا برآن متمرکز میشدند. اما دراین مقاله دیگر مفاهیم و روشهای رایج در طبالاجساد از جمله مزاج، خاصیت و ترکیب و تدبیر، نیز شرح داده شده است. مطالعات تاریخنگارانه مبتنی بر روش ترکیب که اساس طبالاجساد است، دامنه مطالعه درباب تعاملات طب و کیمیا را میتواند گسترش دهد.
مواد و روشها: این مقاله یک مطالعه کتابخانهای است که برای ساماندادن و نگارش آن چند رساله در صناعت کیمیا از سه حکیم کیمیاگر بزرگ دوره اسلامی یعنی جابربنحیان، مویدالدین طغرایی و ایدمر جلدکی، بررسی و بخشی از مباحث آنها در ارتباط با طبالاجساد، اصلاح و درمان اجساد ارائه شده تا مفاهیم پایه و روشهای اصلی در این دانش استخراج، شرح و تا حد ممکن بایکدیگر، مقایسه شوند. قبل از آن بر مبنای مقالات لاتینی، عربی و فارسی موجود و بر اساس جستوجوی مفهوم ارتباط طب و کیمیا در دوره اسلامی، پیشینهای مختصر از آن گزارش شده است.
یافتهها: بخش قابلتوجهی از متون معتبرتر در کیمیای دوره اسلامی که متعلق به سه کیمیاگر نامدار این دوره است، به طبالاجساد اختصاص یافته است. در این بخشها، مواد و روشهایی برای مداوا و اصلاح امراض در اجساد سبعه معرفی شده که استفاده از آنها با آنچه طبیبان انجام میدادهاند مشابه است. بر اساس همین شباهت، در مواردی نیز اعضای بدن به قلم کیمیاگران توصیف و حتی رسم شده، علل امراض شرح و روشهایی نوآورانه برای درمان آنها پیشنهاد شده است.
بحث و نتیجهگیری: طبالاجساد شاخهای مطرح در متون کیمیاست که بهواسطه شباهت مفاهیم و روشهای آن با مفاهیم و روشهای طب دوره اسلامی، میتواند محملی برای بازشناخت رابطه طب و کیمیا بهشمار آید.
Background and Purpose: Medicine of metals (Tibb al-Ajsad), is a notion Islamic alchemists used to understand and treat metal disease. Metals were assumed to have a temperament (Mizaj) similar to the human body, which could be determined by the science of balance. Any deviation in balance was eliminated by Alchemical modifications like compositions (Tarkib). Before this and in the Islamic era, the science of elixir has been a field showing the relation between alchemy and medicine. In this article, we describe the main notion and method in medicine of metals and suppose this category helps reviewing the relation between medicine and alchemy.
Materials and Methods: In this library research, we reviewed several alchemical manuscripts belonging to Jabir Ibn Hayyan, Moayyedoddin al-Tughrai and Aydamor al-Jaldaki, three famous and effective Islamic alchemists. Subsequently, retrieved content was analyzed in terms of metal diseases and remedies.
Results: A significant part of the studied text belonged to medicine of metals that describes disease causations and methods of eliminating or modifying them by human, mineral or planet materials based on composition, similar to what Physicians (Atibba) do. According to this similarity, Islamic Alchemists explain how body parts work and how we can fix them.
Conclusion: Due to a shared notion and method, the medicine of metals can help the historiographer to review the relations between medicine and alchemy from a new point of view and expand this perspective.