چکیده:
بداء، آموزهای رمزآلود و برآمده از امامیه است که انتساب معنای لغوی آن درباره خداوند؛ بهمنزله آشکار شدن امری پنهان است، که انکار این آموزه در سایر اندیشهها و همداستان نبودن اندیشمندان شیعه در تبیین آن را به دنبال داشته است. این پژوهش، با هدف بررسی تطبیقی اندیشههای سیدمرتضی و آیتالله سبحانی به شیوه تحلیلی توصیفی به پاسخ این سوال میپردازد که «مفهوم بداء چیست و روایات بداء چگونه تبیین میشود»؟ برایناساس، از دیدگاه آیتالله سبحانی، معنای لغوی بداء به انسان بازگشت دارد و بداء الهی به معنی امکان تغییر سرنوشت توسط انسان خواهد بود. سیدمرتضی، علیرغم ظاهر گفتارش که او را در زمره منکرین بداء قرار میدهد؛ بداء را به روا و ناروا تقسیم میکند و بداء روا را مساوق نسخ میداند؛ اما از منظر آیتالله سبحانی، نسخ و بداء از یک سنخاند که بداء در تکوین و نسخ در تشریع؛ جریان دارد و منشا اعتقاد به بداء، آیات قرآن و اخبار ایمه است. سیدمرتضی بهدلیل یکسانپنداری نسخ و بداء، روایات بداء را علمآور نمیداند و در فرض صحت، به نسخ معنا میکند.
Bada is the mysterious doctrine of the Imams that the attribution of its literal meaning to God; It is hidden as a revelation, it seems that this doctrine has been followed in the course of thoughts and the story of Shiite thinkers in explaining it. The aim of this study is, by using the analytical-descriptive method, to comparatively study the ideas of Seyyed Morteza and Ayatollah Sobhani examines this question that What is the meaning of Bada and how are the Bada narrations explained? The meaning of the Bada is related to human beings according to the Ayatollah Sobhani and divine Bada means the possibility of changing one's destiny by man. Seyyed Morteza is considered human for deniers’ group of Bada despite his word, He divides Bada into positive and negative, and knows positive Bada coextensive of abrogation, but abrogation and Bada are into one group according to the Ayatollah Sobhani that Bada in generation and abrogation in legislation progress, and the source of belief in Bada is the verses of the Qur'an and the hadith of the Imams. Seyyed Morteza does not consider Bada narration for knowledgeably because of equalization of abrogation and Bada, and if it is correct, it means abrogation.
خلاصه ماشینی:
از این جهت، سؤال اصلی این است که «دیدگاه آیتالله سبحانی و سیدمرتضی پیرامون بداء چیست»؟ و در ضمن آن به پاسخ این پرسشها نیز پرداخته میشود: «این دو اندیشمند کدام تعریف مصطلح در بداء را پذیرفتهاند؟»؛ «پیرامون روایات بداء، چه نظری دارند؟»؛ «موضع آنها در برابر سخنان یهود چیست؟» بهطورکلی، پیرامون بداء، نوشتهها و آثار زیادی در ابعاد و فضاهای مختلف فکری پدید آمده است، که یادکرد یکایک آنها مجال گستردهتری میطلبد؛ اما بداء از دیدگاه سیدمرتضی، گاه در ضمن سایر اعتقادات شیعی مورد بحث قرار گرفته است؛ مانند: مقاله «اختصاصات اعتقادی شیعه امامیه در مسئلة امامت از منظر سیدمرتضی» (اسماعيلي، 1399)، که از مسئله بداء بهعنوان یکی از اختصاصات اعتقادی شیعه، بحث کرده و گاه مسئلة بداء را از دیدگاه اندیشمندان شیعه امامیه مورد بررسی قرار داده و دیدگاه سیدمرتضی نیز در ضمن سایر نظرات مورد توجه قرار گرفته است.
سیدمرتضی، خود نیز در جوابات المسائل الرازیه، به نقل از متکلمان شیعه حمل روایات بداء در معنای نسخ را صحیح میداند و بیان میدارد که نسخ در شریعت جایز است و در این مسئله اختلافی بین علماء نیست: «حملوها محققو أصحابنا علی أن المراد بلفظة البداء فیها النسخ للشرائع و لا خلاف بین العلماء فی جواز النسخ للشرائع» (شریف مرتضی، 1405ق، ج1، ص117).
از مجموع آنچه تاکنون به نگارش درآمد؛ حاصل میشود که هم سیدمرتضی و هم آیتالله سبحانی، در مسئله بداء قائل به تفکیکاند و هر دو از تعریف بداء با ترجمان لغوی آن؛ یعنی ظهور امر پنهان برای خداوند یا اصطلاح برخی متکلمان که عبارت است از امر و نهی در زمان واحد، در وقتی مخصوص و در جهتی معین و به مکلفی واحد، برائت جستهاند و تعاریف دیگری از این آموزه ارائه کردهاند.