چکیده:
برخی از مسلمانان به ویژگی صحابیبودن نگاه معیاری داشته و آن را موجب فضیلتمندی میدانند و برخی دیگر با نفی این نگاه، فضیلتمندی را تابع معیارهایی نظیر ایمان و عمل صالح میدانند. شهرستانی در کتاب «الملل و النحل» با استناد به برخی آیات قرآن و روایت معروف به عشره مبشره، به نگاه معیاری نزدیک شده، صحابیبودن را عاملی برای فضیلتمندی میداند. بدینترتیب، موضع امامیه را که میان صحابه از نظر فضیلتمندی تفاوت میگذارند، تخطیه میکند. در تحقیق حاضر در پی درستیآزمایی مدعیات شهرستانی و معرفی او از موضع امامیه، با روش توصیف و تحلیل واژگانی آیات، این به دست آمد که از مستندات قرآنی او نمیتوان مفهوم معیاری از صحابیبودن و برایناساس تمجید بیقید و شرط همه صحابه در همه زمانها را برداشت کرد؛ بلکه فضیلتمندی صحابه نیز تحت حاکمیت معیار قرآنی ایمان و عمل صالح قرار دارد. بررسی سندی و محتوایی روایت مذکور نیز احتمال جعلی بودن آن را در راستای خلافت سیاسی به شدت تقویت کرد. همچنین به اجماع امامیه تنها هر فرد محارب با امام، تکفیر میگردد.
Some Muslims have an evaluative view towards the fact of being a companion to the Prophet and consider it a virtue, and others reject this view and consider virtue to be subject to criteria such as faith and good deeds. Shahrestani refers to some verses of the Qur'an and the narration known as the Asharah al-Mubashsharah in Al-Mulla wa Al-Nahl approaches the evaluative opinion and considers being a companion as a factor for virtue. Thus, it proscribes the position of the Imams who distinguish between the companions in terms of virtue. The Shahrestani found by following validity of claims and introducing him from the position of the Imams, by using the method of description and lexical analysis of verses, that it cannot conclude an evaluative concept of being a companion and therefore unconditional praise and condition of all companions at all times based on his Qur'anic documents, rather, the virtues of the Companions are governed by the Qur'anic standard of faith and good deeds. Examination of the document and the content of the last narration also greatly strengthened the possibility that it was fake in the direction of the political caliphate. Rather, it will be excommunicated only every person who is at war with the Imam according to the Imami consensus.
خلاصه ماشینی:
در تحقیق حاضر در پی درستیآزمایی مدعیات شهرستانی و معرفی او از موضع امامیه، با روش توصیف و تحلیل واژگانی آیات، این به دست آمد که از مستندات قرآنی او نمیتوان مفهوم معیاری از صحابیبودن و برایناساس تمجید بیقید و شرط همۀ صحابه در همۀ زمانها را برداشت کرد؛ بلکه فضیلتمندی صحابه نیز تحت حاکمیت معیار قرآنی ایمان و عمل صالح قرار دارد.
ابوالفتح محمدبن عبدالکریم شهرستانی از مؤلفان قرن ششم در کتاب الملل و النحل که به معرفی ادیان و فرقههای مختلف میپردازد، ازجمله افرادی است که به استناد برخی آیات قرآن و روایت معروف به عشره مبشره، صحابه را دارای عدالت، کرامت، عظمت و جلالت قدر و مرتبه نزد خدا و رسول میداند و نگرش تکفیرانه امامیه به بزرگان صحابه را مورد نکوهش قرار میدهد (شهرستانی، 1364، ج 1، ص191ـ192).
در این نوشتار درستی گفتار شهرستانی در توصیف دیدگاه امامیه در این موضوع و دلائل ارائهشدة او را مورد تحلیل و بررسی قرار میدهیم؛ با این سؤال اساسی که آیا میتوان از این دلایل برداشت معیاری کرد؛ بهگونهايكه صحابی بودن معیاری مستقل برای فضیلتمندی و حاکم بر معیارهای دیگر از قبیل ایمان و عمل صالح باشد؟ تفاوت پژوهش حاضر با منابع پیشگفته این است که در این پژوهش مستندات شهرستانی در رد موضع امامیه از سه جهت مورد نقد و بررسی قرار میگیرد.
در برخی تفاسیر ذیل این آیه سخنی از فضیلت صحابه در میان نیست؛ بلکه سخن از لطف و رحمت خدا به ایشان است که موجب برگشت آنها از زیغ و انحراف شده است.