چکیده:
محمدهادی معرفت (1309-1385ه. ش) از قرآنپژوهان معاصر و برجسته شیعی میباشد که بهویژه با تالیف کتاب گرانقدر «التمهید» در حوزه علوم قرآنی و ارائه نظریات بدیع شناخته شده است. وی بر پایه سه منبع اصلی مورد استفاده خود، یعنی قرآن، تالیفات حدیثی و اسناد تاریخی، بر آن است تا گرههای موجود در مفاهیم قرآنی را با محوریت آیات باز نماید. مرحوم معرفت با توجه به سابقه علمی خود در این زمینه، تلاش دارد به ارائه پیشنهادات بدیع و مستدل در مصادیق مختلف علوم قرآنی بپردازد. در این مقاله بر زمینههای تدوین نظریات علوم قرآنی آیت الله معرفت و بهطور خاص، بر ابعاد تاریخی، کلامی، عصری-اجتماعی مورد نظر ایشان تمرکز نموده و در پی آن هستیم که نشان دهیم رویکردهای «حفظ تراث»، «نوآورانه»، «شبههشناسانه و پاسخگویانه» و «وحدتگرایی» در مطالعات و آرای قرآنی وی نقشی بسزا داشته است. نوشتار حاضر با بررسی زمینههای شکلگیری نظرات قرآنی مرحوم معرفت از محیط، مکتب، منابع و فضای حاکم بر اجتماع نتیجهگیری نموده که به میزان اثرپذیری مرحوم معرفت از بسترهای مذکور و اثرگذاری بر جریانهای عصری غالب، رویکردهای متفاوتی از جانب ایشان اتخاذ شده است.
Muhammad Hadi Ma’refat (1309-1385 Sh./1930-2006 CE) is one of the contemporary and prominent Shi’ite Qur’anic scholars who is especially known for writing the valuable book Al-Tamhid in the field of Qur’anic sciences and presenting innovative theories. Based on the three main sources he uses, namely the Qur’an, hadith writings, and historical proofs, he intends to resolve the intricacies in the Qur’anic concepts with the aid of the verses. The late Ma’refat, considering his scholarly records in this field, tries to provide innovative and well-reasoned suggestions in various examples of Qur’anic sciences. In this article, we would focus on formulating the theories of Qur’anic sciences of Ayatollah Ma’refat and, in particular, on the historical, theological, and epochal-social dimensions intended by him, and try to show that such approaches of “heritage preservation”, “innovative”, “study of misconception and responsiveness” and “Unitarianism” have played a significant role in his Qur’anic studies and opinions. By examining the contexts of the formation of the Qur’anic views of the late Ma’refat from the environment, school, resources, and the atmosphere governing the society, the present article concludes that different approaches have been adopted by the late Ma’refat proportionate to his impressionability from the above-mentioned contexts and his influencing the prevailing epochal course of events.
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله بر زمينه هاي تدوين نظريات علوم قرآني آيت الله معرفت و به طور خاص ، بر ابعاد تاريخي، کلامي، عصري-اجتماعي مورد نظر ايشان تمرکز نموده و در پي آن هستيم که نشان دهيم رويکردهاي «حفظ تراث »، «نوآورانه »، «شبهه شناسانه و پاسخ گويانه » و «وحدت گرايي» در مطالعات و آراي قرآني وي نقشي بسزا داشته است .
بستر زماني و مکاني، صبغه تاريخي-روايي با محوريت آيات قرآن و نگاه تقريبي مرحوم معرفت نيز در عصر حاضر، اين زمينه را فراهم نمود که ايشان برخلاف بسياري از قرآن پژوهان ، تنها به روايات تاريخي استناد نکند و مطالعات خود را در رويکردي متمايز بنا نهد.
باوجود التزام به دست آوردهاي گذشتگان که از لوازم پژوهش در عصر حيات مرحوم معرفت بوده است (صيري، ١٣٨٧: ٣٨٤/١)، در بسياري از موارد در پژوهش هاي قرآني خود تلاش کرده با چيدمان و نوع پردازش جديدي که از مباحث گذشته به دست داده است ، آن ميراث سترگ گذشته و سنتي را حفظ کند؛ زيرا ابعاد بسياري از اين دانش ها ريشه در سنت و روايات ديني مسلمانان دارد که بايد براي نسل امروز مدلل گردد.
اين نگاه تقريبي به علوم قرآني در عصر حاضر که در سايه ارتباط فرهنگي با جوامع علمي ديگر ضرورت بيشتري يافته است ، منجر به شفافيت نقاط قوت روايات فريقين و رفع نقاط ابهام و ضعف مي شود و رويکردي است که توجه به ضرورت هاي زمانه در جهت گيري قرآني ايشان را نشان مي دهد.