چکیده:
در این مقاله نگرش قرآن به پدیدۀ جنگ و جهاد و تبیین شاخصها و کارکردهای پرورش نظامی مجاهدان با نگاهی تطبیقی به ادیان الهی «یهودیت، مسیحیت و زردشت» مورد واکاوی و بررسی قرارگرفته است. پرسش اصلی این است که با توجه به الهی و غیرتحریفی بودن خاستگاه دانشهای قرآنی، به ویژه در مقایسه با ادیان الهی مزبور، رویکردِ واقعی کمی و کیفی قرآن به جنگ و جهاد چیست و در قرآن بر چه شاخصها و کارکردهایی در پرورش نظامیان و مجاهدان تأکید شده است که میتواند نگرشهای نادرست به رویکرد اسلامی و قرآنی نسبت به جنگ را تبیین نماید؟ روش این پژوهش، کتابخانهای و اسنادی است. نوع پژوهش به لحاظ ماهیت و روش، توصیفی است که بر اساس رویکرد روششناسیِ ترکیبی(کیفی ـکمیِ) جامعهشناسی و مفسرین قرآن کریم انجام شده است. جامعۀ آماری شامل کتب مقدس ادیان الهی مورد بررسی است. گردآوری دادهها براساس تحلیل محتوا و مقولهبندی مفاهیم و محاسبات آماری کمّی صورت گرفته است. هدف اصلی، ارائه تصویر و تفسیری واقعبینانه از آموزههای مرتبط با جنگ و جهاد در قرآن است تا بتواند به زدودن چهره خشن و جنگ طلب از اسلام کمک کند. مهمترین نتیجه پژوهش این است که قرآن دربارۀ جنگ، تصویری جامع، واقعبینانه، صلحآمیز و تعالیبخش ارائه میدهد و در اصول ساختاری و کارکردهای قرآنیِ جنگ، عزت، اقتدار، تعالی و تکامل روحانی و معنوی انسان بر اساس آموزههای الهی ملحوظ شده است. این دیدگاه نسبت به جنگ به تربیت مجاهدانی میانجامد که با انگیزههای الهی و هدف گسترش ارزشهای الهی به دور از خشونتِ غیرانسانی به جهاد میپردازند. از دیگر نتایج آن است که نشان میدهد در قرآن در مقایسه با سایر ادیان الهی- از جهت کمّی و کیفی- گزارههای کمتری به جنگ و مفاهیم متناظر با آن اختصاص یافته است؛ دادههای آماری بیانگر این واقعیت است که حجم آموزههای کتب الهی ادیان مورد نظر دربارۀ جنگ در مقایسه با قرآن (4/12 برابر) بیشتر میباشد.
In this article, the attitude of the Quran to the phenomenon of war, jihad and the explanation of the indices and functions of the military education of militia with a comparative view of the divine religions "Judaism, Christianity and Zoroastrianism" have been investigated. The main question is that considering the divine nature of the origin of the Qur'anic knowledge, especially in comparison with the aforementioned divine religions, what is the quantitative and qualitative approach of the Quran to war and jihad and what indices and functions were emphasized in the development of military men and militias? The answer of these questions could explain the false attitudes towards the Islamic and Qur'anic approach to war.In this descriptive research the methodology is library- documentary. It is done based on a mixed methodology (quantitative - qualitative), sociological approach and Holy Qur'an’s commentators. According to the research method, the statistical population includes the sacred books of divine religions. Data collected based on content analysis, categorization of concepts and quantitative statistical calculations such as comparing the frequency of war and violence with other divine religions. The main purpose is to present a realistic picture of the war and jihad related topics in the Qur'an. It is concluded that Qur'an presents a comprehensive, realistic, peaceful and excellent picture of war, as well as it considers dignity, authority, excellence and spiritual evolution of human in the structural principles and Qur'anic functions of the war. This view to the war leads to the training of militias in to jihad which are based on divine motives and the goal of developing the divine values,away from inhuman violence. Other results of the research show that Quran has devoted to war and its corresponding concepts, quantitatively and qualitatively fewer than other divine religions. Statistical data express that the volume of the teachings of the divine books on the war 12.4 times in compare to the Qur’an. Accordingly, this research through a realistic interpretation of the Qur'anic doctrines related to war and jihad can reveal and eliminate biased, non-expert analysis and anti- Islam currents which have recently been prevalent in the world. In addition, this research will provide useful insights on the charge of violence and bellicosity in Islam
خلاصه ماشینی:
پرسش اصلي عبارت است از رويکرد قرآن به عنوان تنها کتاب غيرمنحرف آسماني به جنـگ و جهاد چيست ؟ پرسش هاي ويژه عبارتند از: ١- ويژگيهاي واقعي جنگ از نظر قرآن کدام است ؟ ٢- کارکردهاي واقعي جنگ از نظر قرآن کدام است ؟ ٣- آيا ميتوان بر اساس آموزه ها و کارکردهاي قرآنـي دربـارة جنـگ و جهـاد، شـيوه هـا و شاخص هاي آموزشي مطلوبي را براي پرورش نظاميان فراهم آورد؟ ٤- تفاوت هاي کمي و کيفي رويکرد قرآن با سـاير اديـان الهـي دربـاره جنـگ و خشـونت چيست ؟ فرضيه ها فرضيه هاي توصيفي تحقيق عبارتند از: فرضيه اصلي : با توجه به الهي و غير انحرافي بودن خاستگاه دانش هاي قرآني، رويکرد آموزه هاي قـرآن دربـارة جنگ ، توصيفي علمي، عميق ، جامع ، واقع بينانه و تعاليبخش از جنگ ارائه مـيدهـد کـه در آن اهداف الهي و بعد فرامادي (روحاني و الهي) انسان بيش از بعد مادي مورد توجه قرار ميگيرد.
بر اساس آيات قرآن ، جنگ هاي مشروع و پسنديده در اسلام عبارتند از: جنگ دفـاعي (حـج : ٣٩)؛ جنگ با مشرکان ، کفار محارب و معانـد (بقـره : ١٩١-١٩٠؛ توبـه : ٢٩، ٣٦، ١٢٣ و فرقـان : ٥٢)؛ جنگ با منافقان (نساء: ٩١)؛ جنگ با پيمان شکنان خيانت کار (توبه : ١٥- ١٢)؛ جنـگ در راه خدا و براي خدا نه تعرض و تصاحب خاک و توسعه قدرت هر چند کفار باشند(بقـره : ١٩٠ و ١٩٤ وحج : ٤٠-٣٨)؛ جنگ با اهل بغي (حجرات : ١٣)؛ جنگ براي نجـات سـتم ديـدگان (نسـاء: ٧٥)؛ جنگ براي احقاق حق خداوند و حقوق انساني انسان ها (بقره : ١٩٣)؛ آمـادگي و تجهيـزات جنگي تنها براي ترساندن دشمنان از تجاوز و نشان دادن تمايل به صلح در صـورتي کـه دشـمن تمايل به صلح نشان دهد (انفال : ٦١-٦٠) (طباطبايي، ١٣٧١: ج ٢، ٦٩-٦٥؛ قرشـي:١٣٨١: ج ٥، ٦ و ٧، ٢٣٣-٢٣٢؛ مطهري، ١٣٧٣: ٥٥-٤٥؛ مکارم شيرازي، ١٣٦٢: ٥٩؛ مصباح يزدي، ١٣٨٧: ١٣٩).