چکیده:
نفسشناسی پدیدهای است که قدمتی به طول تاریخ دارد. برخی بر این باور بودند که انسان جز همین ظاهر مشهود نیست و بعضی حقیقت اصلی انسان را جوهری بسیط و ذاتی مجرد میدانند که بدن تنها نقش مرکبی برای اوست. در زمینۀ بُعد غیرمادی انسان، دانشمندان اسلامی از واژگانی چون «نفس»، «روح» و «قلب» استفاده میکنند. در قرآن اصطلاح نفس تنها در بُعد غیرمادی انسان به کار نرفته است، بلکه همۀ وجود انسان اعم از بُعد مادی و غیرمادی هردو را دربرمیگیرد. واژۀ روح نیز به معنای رایج امروزی آن نیست و از همنشینی آن با واژۀ «امر» میتوان دریافت که روح، سازوکار اجرایی، تنظیمکننده و جاریکنندۀ امور عالَم در مخلوقات و در واقع رابط میان امر و خلق است. با بررسی دقیق تمام آیات مربوط به قلب این نتیجه حاصل میشود که در قرآن کریم این قلب است که نمایندۀ بُعد غیرمادی انسان است و کنترل کنندۀ قوای اوست.
Self-consciousness is a phenomenon that has a long history. Some believe that man is nothing but this mere visible appearance while the others consider the basic truth of man to be an indivisible abstract essence of which the body plays the role of a carrier. In the context of the immaterial dimension of man, Islamic scholars use the words “nafs” (self), “ruh” (soul) and “qalb” (heart). In the Qur’an, the term ‘nafs’ does not refer only to the human immaterial dimension but rather it encompasses the totality of man, i.e. both material and immaterial. ‘Ruh’ also doesn’t denote to its modern usage but its occurrence beside the word “amr” (command) shows that ruh is the executive mechanism, regulates and directs the affairs of the universe in creatures and is in fact the link between the command and the creation. Carefully examining all the Qur’anic verses related to qalb, it is concluded that qalb represents the immaterial dimension of man and controls his powers.
خلاصه ماشینی:
مقـالاتي چـون «معناشناسـي روح در قرآن کريم » از محمدتقي شاکر، مجلۀ مطالعـات قـرآن و حـديث ، ١٣٩٤ و «نفـس در قرآن و روايات» از رضا برنجکار، مجلۀ نقد و نظر، ١٣٨٩ و «قلب در قـرآن و ادبيـات عـرب » از يحيي معروف، مجلۀ انجمن ايراني زبان و ادبيات عربي، ١٣٨٨ از اين جمله اند.
براي نمونه : اصل و بنيان [نکـ : ٣٩، ص١٥]، نيروي درونـي [نکــ : ١٣، ص١٤٠؛ ١٤، ص٤٠]، وجـود برزخي [نکـ : ١٠، ص٨؛ ١٥، ج٤١]، عقـل [٩، ج١٣، ص٨]، عقوبـت [٤٠، ج٩، ص١٧]، علـم [٣٥،- معناي اصلي نفس در زبان عربي و کاربرد آن در قرآن که همانـا ذات و خـود يـک چيـز است و در مورد انسان نيز به همين معناست ، معاني ديگري کـه بـراي آن شـمرده شـده است ، در واقع معرفي برخي مصاديق آن است ، آن هم در صـورتي کـه مغـاير بـا معنـاي اصلي و مفهوم مدنظر قرآن کريم نباشد.
با توجه به اينکه مفهوم امر در اين آيات با روح مرتبط است ، ابتـدا ايـن واژه مـورد بررسي قرار ميگيرد و سپس با به دست آوردن مفهومي کلي در مورد کارکرد اصـلي روح در قرآن ، به تطبيق مصاديق ديگر آن پرداخته ميشود.
با توجه به نظر اهل لغت و مفسران در مورد امر و پس از بررسي مجموع آيات مربوط به امر و همنشيني آن با ديگـر کلمـات ، مـي تـوان معـادلي بـراي معنـاي دوم ايـن واژه پيشنهاد داد که ضمن هماهنگي با اين آراء و همخواني با تمام آيات ، بازگشت آن نيز بـه همان معناي اول و اصلي يعني «فرمان دادن » باشـد.