چکیده:
یکی از انواع رفتارهای ظاهراً آشفتۀ بارش، وردایی ماهبهماه بارش در مقیاس دههای است که نمایهای از ساختار اقلیم بارشی بشمار میآید. در پژوهش حاضر توزیع ماهبهماه بارش ایرانزمین و تغییرات دههای آن با بکارگیری نمایۀ ضریب تغییرات برای دورۀ آماری 1394-1349 و با بهرهگیری از دادههای شبکهای اسفزاری نسخۀ سوم بررسی شد. روابط این متغیر با متغیرهای مکانی - توپوگرافیک با استفاده از دادههای مدل رقومی ارتفاع و براساس شگردهای رگرسیونی برای چهار دورۀ دهساله (1364-1355، 1374-1365، 1384-1375 و 1394-1385) بررسی شد و نیز برای دستیابی به الگوی فضایی از شگرد تحلیل خوشهای استفاده شد. یافتههای پژوهش حاضر تنوع تباین ماهانۀ بارش در کشور را تایید نمود، امّا برخلاف انتظار روند بلند مدت تغییرپذیری ماهبهماه بارش عموماً در کشور فاقد معنی آماری است. همچنین طی دهههای مختلف تغییرات قابل توجهی بین نواحی با کمینه، بیشینه و در نتیجه دامنۀ تغییرات مکانی و نیز میانگین پهنهای ضریب تغییرات ماهبهماه بارش مشاهده نشد. با این وجود، نواحی توأم با بارش نسبتاً یکنواخت کشور برای چهاردهۀ متوالی رفتار تناوبی داشتهاند. همچنین گسترۀ پهنههای توأم با مقادیر مختلف تغییرپذیری نیز تغییر مییافتهاست. اگرچه در هر دهه و نیز در کل دوره این گسترهها با عوامل مکانی - توپوگرافیک در ارتباط معنیداری بودهاست، اما این رابطه نسبتاً کم بوده است. تحلیل فضایی مبتنی بر تحلیل خوشهای، 5 ناحیۀ تغییرپذیری ماهبهماه بارش بهدست داد. این نواحی از عرض جغرافیایی حدود 32 درجه به سمت شمال، به طور تقریبی از مدارات تبعیت میکنند؛ ولی در نیمۀ جنوبی کشور عموماً با نصفالنهارات ارتباط بیشتری بهنمایش میگذارند.
Precipitation is known a chiastic and complicated climate element. One of chiastic behaviors which precipitation shows in its different time - scale behavior is its month to month distribution among a given year. In current research the decadal variation of above-mentioned behavior among recent four decades and the variation of its relationships and the spatio - topographical features , as parts of climate structure of the country, have investigated in details.
Our finding illustrated that the month to month different in precipitation amounts have had tempo - spatial variations, whilst the temporal long - term trends is not statistically significant. Moreover, the values of minimum, maximum, and consequently, the range of month to month CV also the decadal averages have not experienced significantly changes over four under study decades. However, the region experiencing the same values of precipitation depicted oscillatory behavior. consequently, the decadal variations have happened in different areas. Although there have been statistically significant relationships between monthly CV and spatio - topographical variables, the correlations were not considerably high. Based on cluster analysis technique, we found 5 regions according to CV and its anomalies in compares to normal CV for all under study decades. These regions generally follow the latitudes from 32 N toward northern latitudes, whilst the region in the south of 32 N generally follow the longitude patterns.
خلاصه ماشینی:
در اين راستا سه سوال به شرح زير مطرح شده است : o آيا توزيع ماه به ماه بارش ايران طي چهار دهۀ اخير تغيير يافته است ؟ o روابط توزيع ماه به ماه بارش با متغيرهاي مکاني - توپوگرافيک از چه الگويي تبعيت ميکند؟ o آيا ميتوان الگوي فضايي براي وردايي دهه اي تغييرات ماه به ماه بارش اختيار نمود؟ براي پاسخ به اين پرسش ها توزيع ماه به ماه بارش ايران زمين و تغييرات دهه اي آن با بکارگيري نمايۀ ضريب تغييرات ( )٢ براي دورة آماري ١٣٩٤-١٣٤٩ و با بهره گيري از داده هاي شبکه اي اسفزاري نسخۀ سوم بررسي شد.
اين ضرايب در هرسطح اعتماد دلخواه معني دار است (رجوع شود به تصویر صفحه) چنان که در شکل ٢- الف ميتوان مشاهده نمود ضريب تغييرات ماه به ماه بارش و در نتيجه تباين ماهانۀ بارش در بخش هاي مختلف کشور بسيار نايکنواخت بوده وگوياي وجود الگوهاي ماهانۀ متفاوت بارشي ميباشد؛ در واقع توزيع ماهانۀ بارش در کشور يکسان نيست .
تغييرپذيري زماني بارش ناحيه شمال غربي ايران و نيز استان هاي کردستان و کرمانشاه در پژوهش عساکره و همکاران (١٣٩٣) بوسيله عوامل مکاني (عرض جغرافيايي و ناهمواري) توجيه شده است .
الف ) توزيع مکاني ضريب تغييرپذيري ماه به ماه بارش (درصد) براي ب ) توزيع مکاني ناهنجاري آن نسبت به کل دورة آماري (١٣٩٤-١٣٤٩) مورد بررسي و ج ) نسبت به دهۀ پيشين بررسي جدول ١ و نقشه هاي ارايه شده در شکل ٣ نشان ميدهد که در دهه هاي مورد بررسي تغييرات متفاوتي (شديد و ضعيف ) در گروه هاي زير پوشش انواع تغييرپذيري ماه به ماه بارش رخ داده است .