چکیده:
در سال 1316ش اولین و بزرگترین کارخانۀ نخریسی و نساجی شرق ایران با عنوان «شرکت نخریسی و نساجی خسروی خراسان» در مشهد راهاندازی شد. با تأسیس این کارخانه و اشتغال کارگران در این واحد صنعتی، زمینۀ تشکیل اجتماعات سیاسی کارگری در مشهد امکانپذیر شد. وقایع شهریور 1320ش و بازشدن فضای سیاسی موجب شد تا جنبش کارگری در مشهد ایجاد شود. وضعیت نابهسامان اقتصادی آن دوران در نقاط مختلف ازجمله مشهد باعث شد تا حزب توده از موقعیت استفاده کند و بر جنبش کارگری مسلط شود. این حزب با نفوذدادن اندیشههای خود بین کارگران و دادن آگاهی و آموزش به آنها برای اعادۀ مطالباتشان، واکنش کارفرمایان را برانگیخت. هدف: بررسی نقش حزب توده در سازماندهی به تشکلها و اعتصابها در کارخانۀ نخریسی و نساجی خسروی و نحوۀ واکنش کارفرمایان و دستگاه حاکمه به این قبیل فعالیتها. روش/ رویکرد پژوهش: این مقاله با روش تحلیل-تاریخی و با تکیه بر اسناد، و منابع کتابخانهای تدوین شدهاست. یافتهها و نتیجهگیری: گسترش فعالیتهای شاخۀ کارگری حزب توده در کارخانۀ نخریسی و نساجی خسروی و درنتیجه مطالبات پیدرپی کارگران سبب شد تا کارفرمایان سیاستهایی ازجمله ایجاد دستهجات مذهبی دربرابر تودهایها و اخراج و تعلیق کارگران را اتخاذ کنند.
Purpose: To report the role of Tudeh Party in organizing factory workers’ trade unions and launching strikes in Khosravi Textile Factory as well as the reaction of factory owners and local authorities to such activities. Method and Research Design: Archival documents and library sources were examined to collect data for analysis. Findings and Conclusions: Local authorities and factory owners successfully organized religious groups and expelled activist workers to stop of Tudeh Party and its supporters.