چکیده:
آدمی در طول تاریخ همواره برای تأمین نیازهای اصلی خود به محیط زیست خود متکی بوده است اما اثراتی را بر سرزمین به خاطر اعمال مدیریتها و مداخلات درست یا نادرست وارد مینماید؛ به همین جهت، بررسی توان بومشناختی برای توسعۀ آینده سرزمین اهمیت مییابد. از طرفی توسعۀ پایدار هنگامی محقق میشود که از سرزمین به تناسب ظرفیتهای آن استفاده گردد. این مسئله در حوضۀ آبخیز طالقان که دارای قابلیتهای بالقوه فراوان و تنوع زیستمحیطی است، اهمیت دوچندان دارد و شایسته است از این قابلیتها به شکل بهینه استفاده شود. به همین منظور فرآیند ارزیابی بومشناختی جهت تعیین مطلوبیت این حوضه برای گسترش کاربریهای جنگلداری، اکوتوریسم گسترده و کاربری شهری و روستایی با استفاده از مدل تصمیمگیری چندمعیاره و GIS انجام گردید. فرآیند عملی پژوهش پس از مطالعات کتابخانهای، جمعآوری و پردازش اطلاعات مورد نیاز آغاز گردید. تمامی معیارها براساس مدل اکولوژیک دکتر مخدوم استخراج شد، میزان مطلوبیت هر معیار، جداگانه برای هر کاربری و با تشکیل تابع عضویت فازی بهدست آمد؛ سپس با استفاده از نظرات کارشناسان و با بهکارگیری روش تحلیل سلسلهمراتبیAHP، وزن معیارها تعیین شدند. در مرحلۀ بعد عملیات همپوشانی نقشههای معیار کاربری بهینه انجام گردید و در نهایت محدودیتهای حوضۀ آبخیز از آن خارج شدند. نتیجۀ نهایی به صورت نقشههایی است که منطقۀ مورد مطالعه را برای توسعۀ انواع کاربریهای مورد نظر ارزیابی کرده است. طبق نتایج بهدست آمده 9% از مساحت حوضه برای توسعۀ شهری و روستایی، 5% برای کاربری اکوتوریسم گسترده و 86% برای کاربری جنگلداری مناسب است؛ همچنین 70% از مساحت حوضه برای توسعۀ شهری، 85% برای کاربری اکوتوریسم گسترده و 12% برای کاربری جنگلداری نامناسب ارزیابی شدند. توجه به نتایج بهدست آمده میتوان چنین تحلیل کرد که حوضۀ آبخیز طالقان با داشتن محدودیت به لحاظ دارا بودن شیب بالا، ارتفاع زیاد و پتانسیل لرزهخیزی نسبتا زیاد، از لحاظ طبیعی قابلیت محدودی جهت توسعه در حوزۀ شهر و روستا و همچنین صنعت اکوتوریسم دارد.
AbstractIntroductionThroughout history, human has always been relied on his environment to provide his basic needs. Defining suitable use to optimize utilization of land as well as prevention of land destruction by population increase may be a useful step to achieve the goals of sustainable development. For this manner, it is also necessary to consider the land potential. In order to fulfill the goal of sustainable development it is worth to use the capabilities of GIS to increase the speed and accuracy of the environmental assessment. In this study the capabilities of Taleghan watershed is processed to determine the utility of area. The activities which are accessed are expanding forestry applications, wide ecotourism and urban and rural use. In this research AHP as a powerful multicriteria decision making method was used.Materials and methods.ImplementationFirst, all the necessary information and essential maps were collected. After that based on Makhdoom’s ecological model for Iran, all the layers of each user was evaluated. Then, using fuzzy membership functions each map was fuzzified. Fuzzification of criteria map is the best way to consider the uncertainty lies in the maps.After this step, in order to determine the weight of each criterion by AHP method, questionnaires were designed that the preference of each criterion over the other for different uses was assessed by a number of experts in this field. Implementation of AHP was done in Expert Choice software which results in determining the weight of each criterion. Next, the weights assigned to the criteria maps in ArcGIS software. Finally forbidden area for developing land-uses was added to the process. Limitation layer for forestry uses includes residential and urban lands. The output of layers integration function is a map in which all points of utility construction are expressed numerically between 0-1.ConclusionAccording to the results 16% of the area is appropriate for urban and rural development, 8% for the user "wide ecotourism" and 44% is perfectly suitable for forestry. Also, 70% of the area of urban development, 85% for the user "wide ecotourism" and 12% for forestry has been quite favorable.
خلاصه ماشینی:
3291 ارزيابي بوم شناختي جهت برنامه ريزي استفادة بهينه از سرزمين مطالعۀ موردي:حوضۀ آبخيز طالقان فاطمه محبي ١- دانشجوي کارشناسي ارشد جغرافيا و برنامه ريزي شهري، دانشگاه خوارزمي، تهران ، ايران فرهاد حسينعلي - استاديار گروه مهندسي نقشه برداري، دانشگاه تربيت دبير شهيد رجائي، تهران ، ايران علي اصغر آل شيخ - استاد گروه مهندسي GIS دانشگاه صنعتي خواجه نصير الدين طوسي، تهران ، ايران اميرحسين کاظم - کارشناسي ارشد سنجش از دور و سيستم اطلاعات جغرافيايي، واحد علوم و تحقيقات ، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران ، ايران تاريخ دريافت : ١٤٠٠/٠٧/١٥ تاريخ پذيرش : ١٤٠٠/١١/١٦ چکيده آدمي در طول تاريخ همواره براي تأمين نيازهاي اصلي خود به محيط زيست خود متکي بوده است اما اثراتي را بر سرزمين به خاطر اعمال مديريت ها و مداخلات درست يا نادرست وارد مينمايد؛ به همـين جهـت ، بررسـي تـوان بوم شناختي براي توسعۀ آينده سرزمين اهميت مييابد.
بررسي پيشينۀ پژوهش نشان ميدهد که جهت بالا بردن دقت ارزيابيهاي زيست محيطي، روش هاي رياضي و وزن دهي فاکتورها در فرآيندهاي ارزيابي سرزمين رواج پيدا کردند که در اين ميان AHP به دليل سادگي و نيز کارايي بسياري که داشت به يکي از محبوب ترين روش ها تبديل شد و محققـان بسـياري کـارايي مناسـب آن در ارزيـابي سـرزمين را بيـان نموده اند؛ همچنين ميتوان اظهار داشت عليرقم مطالعات انجام شده در حـوزة ارزيـابي بـوم شـناختي، همچنـان بررسـي ظرفيت هاي طبيعي و انساني حوضۀ آبخيز طالقان که داراي قابليت ها و توان هاي بالقوه فراوان است ، جهت برنامه ريزي و سياست گذاريهاي توسعۀ آتي و پايدار منطقه اي، ضروري به نظر ميرسد.