چکیده:
ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﺒﺎدت ﻣﺴﻠماﻧﺎن، ﯾﮑـﯽ از ﻧﻬﺎدﻫـﺎی ﻣﻬـﻢ اﺳـﻼ ﻣﯽ اﺳـﺖ. ﻣﺴـﺠﺪ در دوران ﭘﯿﺎﻣبر (ص) و ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﭘﺲ از رﺣﻠـﺖ اﯾﺸـﺎن، ﻫﻤـﻮاره ﭘﺎﯾﮕـﺎه ﻣﻬـﻢ ﻣﻌﻨـﻮی، ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﺟﺘماﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌـﮥ مسلمانان ﺑـﻮده اﺳـﺖ. ﻓﺎﺻـﻠﻪ زﻣـﺎﻧﯽ و ﻣﮑـﺎﻧﯽ ﺑـﺎ ﻣﻨﺸـﺄ ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ اﺳـﻼم، آرام آرام ﻫﻮﯾﺖ و ﮐﺎرﮐﺮد ﻣﺴﺠﺪ را دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﯿﯿﺮوﺗﺤﻮل ﮐﺮده اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻃـﻮری ﮐـﻪ اﻣـﺮوزه ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﭼﻬﺮۀ ﮐﻠﯿﺸﻪ ای از دﯾﻦ دار ی ﻣﻨﺎﺳـﮑﯽ ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ؛ ازاﯾـﻦ رو ﺑﺮﺧـﯽ از اﺳﻼم ﺳﺘﯿﺰان و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﯾﻦ، ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ از آﺳﯿﺐ ﻫﺎ و ﻧﻘـﺎط ﺿـﻌﻒ ﻣﺴـﺎﺟﺪ ﮐﻨﻮﻧﯽ، درﺻـﺪد اﻟﻘـﺎی ضروری ﻧﺒـﻮدن اﯾـﻦ ﻧﻬـﺎد ﻣﻬـﻢ دﯾﻨﯽ اﻧـﺪ. در اﯾـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ ﺑـﺎ ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﺗــﺎرﯾﺨﯽ، ﻓﻠﺴــﻔﯽ، روان ﺷــﻨﺎﺧﺘﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷــﻨﺎﺧﺘﯽ ﻧﻬــﺎد ﻣﺴــﺠﺪ، ﻣﻬﻢ ﺗــﺮﯾﻦ نقاط ﻗــﻮت و ﮐﺎروﯾﮋﻩ ﻫﺎی ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﻣﻨﺤصرﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﺴﺠﺪ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺷـﺪه اﺳـﺖ. ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﺑـﻪ ﺑﺮﺧـﯽ از آﺳﯿﺐ ﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد، ﻋﻠﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ و راﻫﮑﺎرﻫﺎی ﺑﺮون رﻓﺖ از اﯾﻦ آﺳﯿﺐ ﻫﺎ اﺷـﺎره ﺷـﺪه اﺳـﺖ. روش ﺗﺤﻘﯿﻖ در پژوهش حاضر ﺑﻪ ﺷﯿﻮۀ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ـ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﻮده و ﮔﺮدآور ی داده ﻫـﺎ ﺑـﺎ روش ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ای اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
The mosque, as a place of worship for Muslims, is one of the most important Islamic institutions. The mosque has always been an important spiritual, political and social base of the Muslim community during the time of the Prophet (PBUH) and several decades after his death. The temporal and spatial distance of the mosque from its original origin has gradually changed its identity and function, so that today mosques have often taken the form of a stereotype of ritual religiosity. Hence, some anti-Islamists and opponents of religion, by pointing out some of the disadvantages and weaknesses of the current mosques, are trying to instill the necessity of this important religious institution. In this article, with the historical, philosophical, psychological and sociological analysis of the mosque institution, its most important strengths and outstanding and unique features are explained. In addition, some disorders, causes and ways to get out of them have been mentioned. The research method in the present study is descriptive-analytical and data collection has been done by library method.
خلاصه ماشینی:
امروزه به سبب تحولات عمیق و گسترده فرهنگی و اجتماعی و غیره، مساجد تا حد زیادی از کارکردها و منافعی که دین برای آن در نظر داشته و در دوران زندگی پیامبر دارا بوده، فاصله گرفته و همین امر موجب پیدایش نگرشهای منفی دربارۀ نهاد مسجد شده است؛ نگرشی که وجود مسجد و عبادتگاه را برای جامعه ضروری نمیداند!
در ادامه مقاله با بررسی فلسفه وجودی و کارکردهای مساجد در اسلام و به روش توصیفی ـ تحلیلی، به برخی از آسیبهای نهاد مسجد در دنیای مدرن که ناشی از تحولات اجتماعی است، میپردازیم و نشان میدهیم که نهاد مسجد با همان فلسفه وجودی و کارکردهایی که دین برای آن در نظر داشته، یکی از نهادهای بسیار مهم و حساس اجتماعی است و میتواند بسیاری از مشکلات فرهنگی، اجتماعی سیاسی و حتی اقتصادی جامعه را برطرف ساخته و پاسخگوی نیازهای گوناگون مؤمنان باشد!
در این راستا میتوان به اموری مانند عدم وجود سازمانی قوی، علمی و راهبردی که عهدهدار تهیه و اجرای طرحها و برنامههای راهبردی و عملیاتی باشد، پراکندهشدن نقشها و کارکردهای گوناگون مسجد در میان نهادهای برساخته مذهبی و مدنی مدرن مثل حسینیهها، تکایا، مراکز فرهنگی و فرهنگسراها، شمار ناکافی روحانیان و مبلغان دارای صلاحیتهای لازم برای مدیریت مسجد، دخالتهای غیرکارشناسی و مخرب بسیاری از هیئتهای امنای مساجد در مدیریت مسجد، وجود نگرشهای نادرست در میان برخی امامان جماعت و نمازگزاران، مبنی بر اینکه مسجد، تنها جای خواندن نماز و دعا است و امور دیگر فرهنگی باید در بیرون از مسجد دنبال شود، فقدان رشته علمی مدیریت مسجد در ساختار علمی ـ تخصصی حوزههای علمیه و رهاشدن این امر خطیر به سلایق و توانایی فردی امامان جماعت و دیگر زمینهها و عوامل اجتماعی که در پیدایش وضعیت موجود دخالت دارد، اشاره کرد.