چکیده:
بیان مسئله
مکان های آیینی ایران در اثر تغییر و تحولات سیاسی-اجتماعی، اقدامات تجددگرایانه و بازسازی های حساب نشده، دچار تحریف در بیان هویت و نیز انحراف در راستای فکری تاثیرگذارنده برای ساخت بنا شده اند. به طوری که در برخی نمونه های مطالعاتی حتی با ظهور بازتعریفی جدید، اصل موضوع دچار آلودگی مفاهیم شده و به مرور زمان آن مفاهیم تغییریافته جایگزین بنیان های اعتقادی اصیل شده اند. شهر اردبیل به لحاظ تجربه تاریخی، سیاسی و آیینی کهن نشانه هایی از این هویت های تغییریافته را به صورت نهان و آشکار در خود دارد. عبادتگاه سقاخانه در این شهر به علت هم عصری زمان احداث آن با پایه گذاری حکومت شاه اسماعیل صفوی که دوره عطف و تغییر اعتقادی در سرزمین ایران محسوب می شود و نیز به لحاظ جایگاه مکانی بنا که با مجموعه تاریخی بقعه شیخ صفی الدین هم جوار انتخاب شده، قابلیت بالقوه ای برای بررسی چگونگی احداث و مطالعه ویژگی های محیطی پیرامون بنا را داشت.
هدف پژوهش
پژوهش حاضر، با هدف بررسی میزان تاثیر آیین ها و کهن الگوهای تاریخی جهت تصمیم گیری برای انتخاب موقعیت بنای عبادتگاه ها، اقدام به مطالعه موضوع کرد.
روش پژوهش
رویکرد مطالعه در این پژوهش از نوع کیفی و چهارچوب آن در قالب توصیفی- تحلیلی نگاشته شده و جمع آوری اطلاعات با شیوه کتابخانه ای به همراه تحقیق میدانی انجام شده است. این تحقیقات به صورت انجام مصاحبه های حضوری از افراد محلی که مطلع به تاریخ و گذشته مکان موردنظر بودند، صورت گرفت. در این پژوهش، فرضیه بر این مبنا استوار بود که انتخاب محل احداث معابد تحت تاثیرات اعتقادات کهن یعنی باورها و آیین های پیش از زرتشت که به حضور عناصر طبیعی مانند آب و درخت در جوار پرستشگاه ها تاکید و تکیه دارد.
نتیجه گیری
نتایج به دست آمده نشان داد که الگوهای مفروض برای احداث بناهای عبادی در آیین مهر و آناهیتا، انطباق با معیارهای محیطی و ظاهری بنای عبادتگاه سقاخانه را داراست.
خلاصه ماشینی:
عبادتگاه سقاخانه در این شهر به علت همعصری زمان احداث آن با پایهگذاری حکومت شاه اسماعیل صفوی که دورۀ عطف و تغییر اعتقادی در سرزمین ایران محسوب میشود و نیز به لحاظ جایگاه مکانی بنا که با مجموعۀ تاریخی بقعه شیخ صفیالدین همجوار انتخاب شده، قابلیت بالقوهای برای بررسی چگونگی احداث و مطالعۀ ویژگیهای محیطی پیرامون بنا را داشت.
پرسش پژوهش مبنی بر اینکه تا چه حد الگوها و معیارهای شناختهشده از آیین و مراسم کهن پیش از زرتشت – مهر و آناهیتا و نشانههای آن یعنی حضور درخت و آب در کنار پرستشگاهها، در انتخاب محل احداث بنای عبادتگاه سقاخانه مطابقت دارد، بررسی موضوع را مدنظر قرار داده است.
منابع علمی و پژوهشی که در این خصوص میتوان اشاره کرد؛ مقالۀ «نقدی بر اماکن مذهبی- آیینی ایران با تکیهبر پیشینۀ تاریخی آن»، (جوادی، 1396) که در آن به تغییرات و تحولات صورت گرفته در سازه و بنای معابد پرداخته شده است.
از نظر نباید پنهان داشت که بناهای عبادی بسیار کهنتری نسبت به سقاخانه یا همان مسجد سلیمانشاه در اردبیل وجود دارند که بعدها استحاله به تصویر صفحه مراجعه کنید پیداکرده و تبدیل به مسجد شدهاند، اما علت اینکه سبب شده تا این بنا بیشتر از آنها مورد رجوع و توجه قرار گیرد دلایل خاص خود را دارد.