چکیده:
مباحث فقه العقود یا قواعد عمومی قراردادها از مهمترین مباحث فقه معاملات است. عقد در تشبیه به موجودی زنده، مراحلی ازجمله انعقاد، حیات و مرگ را طی کرده و به تبع این مراحل، مباحث فقه العقود متنوعتر میشود. شکی در ضرورت طرح نظاممند و منطقی این مباحث نیست، اما تاکنون طرح واحد جامع و بیاشکالی، برای این مباحث ارائه نشده است. این تحقیق، به بررسی و مقایسۀ انواع مدلهای طرح مباحث قراردادها پرداخته، و ضمن بیان مزایا و معایب هر کدام، در نهایت طرح پیشنهادی خود را ارائه میکند. در نوشتار حاضر، ابتدا به معرفی اجمالی برخی طرحهای موجود پرداخته، و مقایسۀ کلی بین آنها انجام خواهد شد. در ادامه به نقد و بررسی تفصیلی طرحهای شیخ انصاری، جناب سنهوری و آقای کاتوزیان پرداخته میشود. در پایان، طرح برگزیده و ویژگیهای آن بیان میشود. هدف آن است که هر کدام از مباحث عمومی مربوط به عقود، جایگاه مناسب خود را بین سایر مباحث پیدا کنند تا نظام معقولی در شیوۀ طرح مباحث فقهالعقود ارائه شود.
خلاصه ماشینی:
(به تصویر صفحه رجوع شود)ویژگی دیگر اینکه بعد از تشکیل قراردادها، فصل مستقلی با عنوان اصول قراردادها و تعهدات بازشده (مشتمل بر مباحث: وضعیت حقوقی قراردادها، اصل صحت، اصل لزوم و تفسیر قرارداد) که این فصل، در بقیۀ طرحها وجود نداشت 1 ؛ اما به نظر میرسد این کار وجهی ندارد؛ زیرا چنانچه خواهیم گفت هرکدام از این مباحث مطرح شده، به یکی از فصلهای قبلی یا بعدی بازمیگردد.
مقبوض به عقد فاسد: این بحث در طرح شیخ انصاری، بعد از شروط عقد و قبل از شروط متعاقدین ذکر شده 9 ، اما در طرح آقای حائری بعد از ارکان عقد، تحت فصل مستقلی مطرح شده و کتاب فقه العقود، با آن ختم میشود.
9. اصالة اللزوم: در طرح شیخ این اصل، ابتدا در بحث معاطات 1 ، و سپس در بحث خیارات و قبل از ورود به اقسام خیار آمده 2 ، و در طرح محقق حائری قبل از ارکان عقد و ذیل فصل مستقلی به عنوان «اطلاقات ادلة العقود» مطرح شده است 3 ؛ اما در طرح آقای کاتوزیان در فصل مربوط به آثار قرارداد، و ذیل آثار قرارداد بین دو طرف مطرح میشود.
1 نقد طرح سنهوری اشکالاتی در مورد این طرح به نظر میرسد: اشکال اول: گذشت که اهلیت در نظر ایشان، رکن عقد نیست؛ بلکه شرط رضا و اراده است 2 ، و بر این اساس، اموری مثل اکراه، غبن، تدلیس و همچنین مباحث مربوط به اهلیت، تحت عنوان عیوب تراضی مطرح شدهاند.