چکیده:
مفهوم اخلاقی قناعت با همین کلیدواژه برگرفته از روایات است. این ماده تنها در دو آیه آمده که آن هم ارتباط چندانی با جنبۀ اخلاقی قناعت ندارد. لذا این مفهوم را نمیتوان با کلید واژۀ قناعت در آیات قرآن کریم یافت. بر این اساس ضروری است که بنمایههای قرآنی مفاهیم موجود در این روایات استخراج شود؛ چرا که به اقتضای بسیاری از آیات و روایات، قرآن و سنت ارتباطی ناگسستنی دارند و آنچه در سنت آمده، ریشه در قرآن کریم دارد. حال اگر نتوان آن را در ظاهر آیه یافت، اما در تفسیر یا تأویل آیه میتوان یافت. این مقاله بعد از پیجویی مضامین روایی قناعت از متن آیات قرآن کریم، به این نتیجه رسیده است که در آیات قرآن کریم، همچون اخبار، میتوان شاهد عوامل و آثار متعدّدی برای قناعت بود. از جمله مهمترین عوامل میتوان به تقوا، فراوانی یاد مرگ، شناخت حکمت خداوند، یقین به روزی خداوند، دعا و توجه به افراد پاییندست اشاره کرد. آثار زیادی نیز بر قناعت مترتب میشود که از مهمترین آنها رضایت از زندگی، دفع طمع، حرص و زیاده خواهی و احساس بینیازی و غنی است. در این موارد، بافت آیه، سیاق آیات، تفسیر و یا تأویل آیه به ارتباط آن با مفهوم قناعت رهنمون شده است. گاه نیز ظاهر آیه ارتباط آشکاری با قناعت ندارد، امّا یک اصل کلّی را مطرح کرده که با تأویل به مصادیق، با قناعت ارتباط یافته است.
The moral concept of Qina’a with the same keyword is derived from traditions. This word is mentioned in only two verses, This concept cannot be found with the Qina’a key word in the verses of the Holy Qur'an. Accordingly, it is necessary to extract the Qur'anic principles of the concepts contained in these traditions; Because according to many verses and traditions, the Qur'an and Sunnah have an inseparable connection and what is stated in the Sunnah is rooted in the Holy Qur'an. Now, if it cannot be found in the appearance (Zaher) of the verse, but it can be found in the interpretation of the verse. This article, after researching the traditional themes of Qina’a in the Qur'anic verses, has come to the conclusion that such as traditions, in the verses of the Holy Qur'an one can see various factors and effects for Qina’a. Among the most important factors are piety, the frequency of remembrance of death, knowledge of God's wisdom, certainty about God's giveness, prayer and attention to the underprivileged people. There are many effects on Qina’a, the most important of which are life satisfaction, repulsion of greed, and feeling needless and rich. In these cases, the context of the verse, the interpretation or Ta'vil of the verse guide us to its relation with the concept of Qina’a. Sometimes the appearance of the verse is not clearly related to Qina’a, but it has introduced a general principle that is related to Qina’a by referring it to some examples.
خلاصه ماشینی:
١- عوامل قناعت در روايات در اين قسمت ، عواملي که طبق اخبار باعث به وجود آمدن صفت قناعت ميشوند، مطرح شده اند: ١-١- تقوا دوره سوم شماره ۶ بهار و تابستان ١۴٠٠ ٩۴ در رواياتي از حضرت علي(ع )، وجود روح تقوا در انسان ، موجب شکل گيري روحيۀ قناعت شمرده شده است : «القناعۀ علامۀ الأتقياء» (آمدي، ١٣٦٦ش ، ص ٣٩١): «قناعت ، نشانۀ پرهيزکاران است ».
اما در قرآن ، ميتوان به آياتي که در آن ، خداوند متعال براي تشويق افراد به مهلت دادن به بدهکار، روز قيامت را به آنان يادآوري نموده است ، اشاره داشت ؛ اين آيات ، به طور ضمني به قناعت فراخوانده است : «وإن کان ذو عسرة فنظرة إلي ميسرة وأن تصدقوا خير لکم إن کنتم تعلمون * واتقوا يوما ترجعون فيه إلي الله ثم توفي کل نفس ما کسبت وهم لا يظلمون » (بقره :٢٨٠-٢٨١): «و اگر [بدهکارتان ] تنگ دست باشد، پس تا [هنگام ] گشايش ، مهلتي [به او دهيد] و [اگر به راستي قدرت پرداخت ندارد،] بخشيدن آن براي شما بهتر است - اگر بدانيد و بترسيد از روزي که در آن ، به سوي خدا بازگردانده ميشويد، سپس به هر کسي [پاداش ] آنچه به دست آورده ، تمام داده شود و آنان مورد ستم قرار نميگيرند».