چکیده:
آثار هنری با موضوعات دینی، همواره اشاعهدهندۀ اعتقادات مذهبی و علاقۀ شیعیان به اسلام و روایات قرآنی است؛ از جمله مضامین اخروی و معاد. روایاتی از روز قیامت، زنده شدن مردگان و حسابرسی به اعمال آنها در روز محشر، از جمله موضوعاتی است که در قرآن کریم، بسیار به آن توجه شده است. در این بین، دیوارنگارههای بقاع و پردهنگاریهای مذهبی، مهمترین بستر برای بازنمایی تصویری این مضامین هستند. در این پژوهش تلاش شده تا براساس رویکرد تطبیقی ابعاد گوناگون این آثار بررسی شود تا اشتراکات و تفاوتهای نقاشی دیواری بقعه و پردۀ روز محشر محمد مدبر مشخص گردد. هدف، علاوه بر تأثیرگذاری مضامین دینی بر روح و جان آدمی، بیانگر نقش و حضور پررنگ قرآن کریم در زندگی مسلمانان است تا با دیدن تصاویری با مضمون اخروی، دریابند که اعمالشان بدون حسابرسی باقی نمیماند. یافتههای حاصل، به روش توصیفیتحلیل محتوا انجام شدهاند و بیان میکنند علاوه بر تمایزات، تشابهات تصویری و تجسمی نیز بین این دو اثر وجود دارد که صرفاً بهدلیل موضوع مشترک روز محشر نبوده، بلکه توجه به مضامین قرآنی و روایاتی که مورد پسند عامۀ مردم و در راستای اعتقادات شیعی آنان بوده که با صراحت و سادگی در بیان مفهوم معنوی روز محشر، اینگونه تصویرپردازیها را موجب شده است.
Works of art with religious themes have always been a means of propagation of religious beliefs and been indicative of interest of Shi’ites in Islam and the Quranic traditions. In the meantime, themes relating the Judgment Day and the resurrection, narrations from the Judgment Day, the resurrection of the dead and auditing the deeds on the Judgment Day are the topics much discussed in the Holy Quran. Among these, religious murals are considered as important platforms for the visual representation of such themes. In this research, it is intended to study the various dimensions of these works based on a comparative approach. The question to be answered is as follows: What are the common features in the mural painting in the tomb at Licha and the canvas painted by Mohammad Modabber (as case studies)? The results indicate that, in addition to the impact of religious themes on the human soul, the role and substantial presence of the Holy Quran in the lives of Muslims has been of deep significance in Islamic era. By looking at images with the theme of the hereafter, Muslims would actually remind themselves that one day their deeds are to be audited. In addition to the differences seen in both works, there are visual similarities as well, which is not simply because of the common theme addressed, but due to paying attention to Quranic themes and narrations popular among the people in line with their Shi’ite beliefs. This has been manifested with clarity and simplicity in the form of expressing the spiritual concept of Judgment Day in such illustrations.
خلاصه ماشینی:
پيشينٔە پژوهش دربارٔە روز محشر، نقاشي ديواري بقعۀ ليچا و پردٔە نقاشي محمد مدبر مطالعاتي انجام شده است که در اين راستا مي توان بـه کتـب و مقـالاتي اشاره کرد؛ از جمله : «تصويرپردازي هنري در سورٔە قيامت » (رفيعي و جديدي ۱۳۹۳)، چهل مجلس (ديوارنگارههـاي زيارتگاههـاي گـيلان) (عيسي زاده ۱۳۹۲)، «ظهور و انعکاس اعمال در قيامت » (حسيني ۱۳۸۹)، «نقاشي هاي ديواري بقعه هاي گـيلان» (محمـودينژاد ۱۳۸۸)، نقاشيهاي بقاع متبرکه در ايران (ميرزايي مهر ۱۳۸۶)، «شباهت رستاخيز مهدي(ع) با رستاخيز آخرت» (الهي نژاد ۱۳۸۱).
در خصوص نقاشي ديواري بقاع و پردٔە محمد مدبر نيز مي توان به مقالاتي اشاره کرد؛ از جمله : «بررسي ترسيمات پيکرنما مضامين اخـروي در هنر اسلامي ايران» (رحماني ، محمودي، و حاجمحمدحسيني ، ۱۳۹۶)، «بررسي دلايل بازتوليد نقاشـي ديواريهاي بقـاع نقشـين منطقـه گـيلان» (اخويان ۱۳۹۶)، «بررسي مضموني و زيباشناسي نقاشـي هاي مـذهبي عاميانـه در بقعـۀ ليچـا از گـيلان» (شـاد قزوينـي ۱۳۸۹)، «بقـاع متبرکـه » (شايسته فر ۱۳۸۷)، «مقايسۀ ساختاري پردٔە روز محشر اثر محمد مدبر و فرسک داوري واپسين اثر ميکل آنژ» (چاواري ۱۳۸۸).
وي آثـــار مـــذهبي متعـــددي مطــــابق موضوعهاي اصلي نقاشي قهوه خانه اي همچـون وقـايع تصوير ۲: پل صراط و روز محشر، بخشي از نقاشي ديواري بقعۀ ليچا (عيسي زاده ۱۳۹۲، ۴۸) مطالعۀ تطبيقي نقاشي ديواري کربلا و قصص قرآني (همان، ۲۰۱) بر روي پرده به اجرا درآورده است کـه مهم تـرين آنهـا عبارتانـد از: پـردٔە «روز محشـر» بـه تـاريخ ۱۳۱۵ش روز محشر در بقعۀ ليچا گيلان و پردٔە «روز محشر» اثر محمد (تصوير ۳) که روايتي است از روز قيامت و زنده شدن مردگان و حسابرسي به اعمال انسانهاي نيک و بد و ديگري، مصيبت کربلا و وقايع مربـوط مدبر،۵ـ۱۶ به آن که در سـال ۱۳۲۵ش تصـوير شـده اسـت (چـاواري ۱۳۸۸، ۱۶۱).