چکیده:
در اسلام مسجد بهعنوان مهمترین پایگاه برای برپایی نماز، عبادت خداوند، اقامه ذکر الهی و اجتماع مسلمانان بهحساب میآید. مسجد علاوه بر کارکردهای عبادی و تبلیغی، دارای کارکردهای اجتماعی دیگری است. یکی از کارکردهای اجتماعی متصور برای مسجد، کارکردهای اقتصادی است. بعد از انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی، توجه به جایگاه مسجد افزایش یافته و بهتبع آن فعالیتهای مالی و اقتصادی با محوریت مسجد در حال گسترش است. این در حالی است که نسبت مسجد و امور مالی و اقتصادی بهخوبی مورد تبیین قرار نگرفته و امکان مسجدمحوری در امور اقتصادی با ابهام و تردید جدی مواجه است. در پژوهش حاضر، این پرسش که «آیا ارتباطی بین مسجد با امور مالی و اقتصادی وجود دارد؟» با روش تدبر قرآن به قرآن و با راهبرد مسیلهمحور، به محضر قرآن کریم عرضه شده و سعی در یافتن پاسخ این پرسش شده است. در پژوهش حاضر با بررسی و تدبر در آیات مرتبط با مسئله پژوهش، در چهار مرحله به شواهد ارتباط بین مسجد و امور اقتصادی پرداخته شده و اهمیت و محوریت مسجد در امور مالی و اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که براساس آموزههای قرآن کریم در مورد رابطه بین مسجد، نماز و ذکر الهی با امور مالی و اقتصادی میتوان به چهار گزاره 1) «عدم مغایرت و تضاد بین امور مالی و اقتصادی و مسجد، نماز و ذکر الهی»؛ 2) «تاکید بر عدم غفلت از نماز و ذکر الهی در امور مالی و اقتصادی»؛ 3) «موثر بودن نماز و ذکر الهی در امور مالی و اقتصادی»؛ 4) «اهمیت و محوریت مسجد در امور مالی و اقتصادی» اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
حال اين سؤال مطرح ميشود که کارکرد مالي و اقتصادي مسجد بهعنوان پايگاه اصلي برپاداشتن ذکر الهي چه ميزان مورد تأیيد دين اسلام است؟ آيا اساساً اسلام رابطهاي بين مسجد، نماز و ذکر الهي و امور مالي و اقتصادي قائل است يا اين دو مقوله، اموري منفک و جداي از يکديگر هستند و ربط و نسبت و تأثيري بر يکديگر ندارند؟ يکي از روشهاي پاسخگويي به پرسشهاي فوق رجوع به قرآن کريم و تدبر در آيات مربوط به اين موضوع است.
در دستۀ دوم از پژوهشها که به بررسي ديدگاه قرآن در مورد مسجد، نماز و يا ذکر الهي پرداختهاند، ميتوان به موارد زير اشاره کرد: خادمي (1385) در يادداشتي با عنوان «مسجد آرماني از منظر قرآن کريم» به تعدادي از اوصاف ثبوتي و سلبي مسجد براساس آيات قرآن کريم پرداخته است.
خوشحال دستجردي و كاظمي (1389) در پژوهشي با عنوان «تحليل جايگاه رزق در قرآن و بازتاب آن در عرفان اسلامي» به اين نتيجه ميرسند که ذکر و ياد خداوند بهعنوان يکي از مهمترين عبادات اسلامي، نقش مهمي در تکامل معنوي انسان به عهده دارد و به همين علت، خداوند در قرآن، آيات متعددي را دربارۀ آن نازل کرده است.
نتيجهگيري بررسي کليدواژهها، آيات، سياقها، سورهها و داستانهاي قرآن کريم نشان ميدهد که مسجد بهعنوان اصليترين پايگاه عبادت خداوند و اقامه ذکر الهي و نماز با امور مالي و اقتصادي ارتباط وثيقي دارد.
براساس آموزههاي قرآن کريم مسجد بايد نافع مردم باشد؛ همانگونه که خداوند نيز براي آوردن دليل بر شايستگي خود براي پرستش، روزيرسان بودن خود را مطرح ميکند و نماز واقعي قطعاً مانع مفاسد مالي و مانع از حرص، بخل و مناعالخير بودن در جامعه اسلامي خواهد بود.