چکیده:
یکی از جملاتی که در معانی ثانوی به کار میرود، جملة امری است. در این مقاله در نظر داریم برخی از گونههای جمله را از لحاظ امر و اغراض ثانوی آن که مولوی با شناخت و احاطه بر کلام و اشراف بر ظرفیتهای وجودی معانی، در مثنوی به کار برده، بیان کنیم. به این نتیجه رسیدیم که کاربرد این گونهها در کلام مولانا قطعاً وجه ساختگی نداشته و کاملاً خودجوش و برگرفته از سرچشمۀ معانی بوده که از ذهن خلّاقش تراوش نموده است. ذکر این اغراض ثانوی در مثنوی، درحقیقت رشتۀ ارتباطی محکم بین ذهن خواننده و شاعر است تا حدّی که بیان شیوۀ مولانا در کاربرد اینگونه جملات امری، بر جذّابیت و دلنشینی معانی افزوده و به مقتضای حال مخاطب، اغراض ثانوی را بیان کرده است. هدف از این پژوهش، بررسی سبک و ساختار جملات امری در دفتر سوم مثنوی شریف است. نویسندگان درصدد پاسخگویی به این پرسشاند که مولانا به چه منظور و مقصودی از جملات امری استفاده کرده است و بسامد کدامیک از اغراض بیشتر است؟ نوع پژوهش، بنیادی و با روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته و یافتهها براساس تحلیل محتوا بررسی شده است. جامعۀ آماری پژوهش، دفتر سوم مثنوی است. نتیجۀ پژوهش بیانگر آن است که مولانا همۀ اغراض ثانویه را به کار برده است و اغراض ثانویۀ امر فقط مختص به همان مواردی نیست که در کتابهای معانی ذکر شده است. پرکاربردترین این اغراض عبارتاند از: ارشاد، استرحام، تمنّی و آرزو، ترغیب و تشویق، دردمندی و التماس و اظهار و بیان معانی متعدّد بهطور همزمان در یک جملۀ امری توسط گوینده صورت گرفته است.
One of the sentences that is used in secondary meanings is sentence sentences. In this article, the author intends to express some of the types of sentences in terms of secondary matters and intentions that Rumi used in Masnavi by recognizing and surrounding the word and mastering the existential capacities of meanings, and reached this conclusion. The use of such in Rumi's words is definitely not artificial and is completely spontaneous and is derived from the source of the meanings that have emanated from his creative mind. To the extent that the expression of Rumi's method in the use of such sentences has added to the attractiveness and pleasantness of the meanings and, according to the audience, has expressed secondary intentions. The purpose of this study is to investigate the style and structure of sentence sentences in the third book of Masnavi Sharif. The type of research is basic and descriptive-analytical and the findings are reviewed based on content analysis. The statistical population of the research is the third book of Masnavi. The result of the research indicates that Rumi has used all the secondary purposes and it is clear that the secondary purposes are not limited to the same cases that are mentioned in the books of meanings. Also, the most widely used of these purposes are: guidance, rest, desire, persuasion and encouragement, pain and supplication, and the expression of multiple meanings has been done simultaneously in one sentence by the speaker.
خلاصه ماشینی:
مولانا از شاعراني است که از ظرفيت زبان بيشترين بهره را برده و از ساختارهاي ويژة گفتار براي بيان معنايي و اهداف بلاغي استفاده کرده است تا مشخص سازد گستردگي مفاهيم و اغراض ثانويۀ امر، بسيار بيشتر از آن است که در کتاب هاي معاني قدما و معاصران ذکر شده است .
هدف از اين پژوهش ، بررسي و کشف اغراض ثانويۀ جملات امري در دفتر اول مثنوي است و در پي پاسـخگويي به اين سؤال هاست : با توجه به سبک تعليمي، مولانا براي اظهار کدام معاني از اين جملات استفاده کرده است و کدام يک از انواع جمله ها در شعر او متناسب با اين زمينه و موضوع به کار رفته است ؟ آيا مولانا بيشتر به صورت مسـتقيم از امر اسـتفاده ميکند؟ نقش معنايي جمله هاي امر در بيان تعليمات خاص او چگونه است ؟ پيشينۀ تحقيق تاکنون پژوهش هاي بسياري در زمينۀ بررسي مقاصد ثانوي يا منظورشناسي جمله هاي خبري و اقسام جمله هاي انشايي در شعر شاعران مختلف انجام گرفته است .
با توجه به اينکه نويسندگان کتاب هاي بلاغي در بررسي جمله هاي امري، امر را طلب فعل يا فرمان به انجام کار ميدانند، شايان ذکر است گاهي امر، معني حقيقي خود را از دست ميدهد و گوينده براي اغراض و مقاصد ديگر چون تمني، آرزو، ارشاد، استرحام و...
در اين پژوهش ، ٤ جملۀ امر، ٠/٩٩ درصد، در مفهوم اين غرض به کار رفته است که گوينده در هر ٤ مورد از فعل امر «بين » استفاده کرده است .