چکیده:
در قرآن کریم، واژه «لعلّ» 129بار و در 126 آیه و در بیشتر موارد، به معنای «تعلیل» و «ترجی»، بهکار رفته است. این کاربرد در کلام خداوند علیم و قدیر، با عنایت به دربرداشتن نوعیتردید و انتظار، چالشی است که این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی، بدان پرداخته شده است. یافتههای این پژوهه، نشانگر آن است که کاربست واژه «لعلّ» در کلام الهی، در موضوعات گوناگون اعتقادی؛ اعم از توحید، عدل، نبوت، معاد، همچنین در مباحث رفتاری فردی و اجتماعی، به صورتهای گوناگون؛ متفرد و ترکیبی؛ با اضافه به ضمیر با اسم ظاهر و با پسآمدهای گوناگونی آمده است و اغلب به یکی از دو معنای: 1.تعلیل، به منظور بیان علت و مقتضی از سوی خداوند عالم خبیر برای آگاهساختن و هدایت مردم و 2. معنای ترجی که به معنای رجاء و امید به تحقق پسآمد لعل است؛ به کار رفتهاست. با عنایت به آنکه این معنای لعل، حامل نوعی شک و تردید است، چون در مورد خداوند محال است و نمیتواند به خداوند متعال انتساب یابد، در موارد مختلف آن، به «گوینده» و به «فعل» مخاطب یا شرایط، بر میگردد؛ بر این اساس، در مقام تحلیل، میتوان دیدگاه مفسرانی که علت کاربرد لعل را 1. ایجاد حس امیدواری در مخاطب 2. معرفی نتیجه و پیامد اعتقاد و عمل و 3. پیشگیری از عجب و غرور در مورد دستیابی به آن نتایج دانستهاند، مدلل دانست؛ ولی برخی از مفسران که لعل را از معنای خود منسلخ و در معنای مجازی، به کار بردهاند، بدون دلیل و ناموجه است.
خلاصه ماشینی:
به دیگر سخن کاربرد پس آمدهای گوناگون برای لعل، حاوی چه نکته ای است؟ به ديگر سخن، لعل چه ارتباطي را بين صدر و ذيل خود، افاده ميكند؟ ارايه پاسخ تفصيلي به پرسش دوم، مقاله مستقلي ميطلبد ولي در اين جستار به مناسبت معناي تعليل و در ديدگاه مفسران، به اختصار، مورد اشاره قرار گرفته است ولي در مقام پاسخ از پرسش نخست، برخي از تفاسی، صرفاً به بیان معنای لغوی «لعلّ» اکتفا نمودهاند و برخی تفاسیر مانند مجمع البیان و المیزان، افزون بر آن از معنای اصطلاحی و علت كاربرد «لعل» نیز سخن به ميان آوردهاند.
در این پژوهش پس از بررسی معنای «لعلّ» با اشاره به پيش آمدها و پس آمدهای آن، كاربرد لعل در موضوعات گوناگون در قرآن، گونه شناسي و به تفصيل، گزارش و توصيف ميشود، البته اين پژوهش، تنها به بررسی کاربرد 101 مورد از موارد استفاده از لعل در قرآن کریم که به طور مستقیم از خداوند متعال نقل شده است، مورد بررسي قرار گرفته تا ضمن کشف و تبیین معنای لعل در کلام الهی، چرایی انتساب آن را بررسی نماید.
1. در آیات مربوط به رفتارهاي فردي، حكم الهي فردي بوده و تحقق نتيجه آن مربوط به فرد و یا تک تک افراد ميباشد بدون این که تحقق آن نیاز به شخص دیگری داشته باشد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در 13 آيه پيش گفته، كه حكم عملي يا آموزه اي فردي، از سوي خداوند مطرح شده و نتيجه طبيعي انجام آن، دستيابي به تقوا و رستگاري يا برخورداري از رحمت الهي يا حصول حالت ذكر و شكر در بندگان است و اين نتايج، در پس آمد لعل گزارش شده است، ولي چون برخي از افراد، يا از آن رفتار، سر باز زده، يا به نتيجه آن به دليل وجواد موانعدروني و بيروني، دست نمييابند، واژه لعل، مورد استفاده قرار گرفته است 2.