چکیده:
پرستش امری انسانی است که از آغاز خلقت تاکنون روح انسان را بهسمت یک نقطۀ متمرکز (خدا) سمت و سوق بخشیده است. ادیان مختلف باوجود اختلافات ظاهری در نیتمندی گرایشات دینی و ظهور عملکردیشان در ارائۀ مناسک عبادی، همه به امر پرستش، گرایش داشتهاند؛ همچنین در مسیر استعلای روح انسانی که همانا مایۀ رهایی و رستگاری است، پویا بودهاند.
یکی از دیدگاههای مهم قابل تحلیل در این زمینه، دیدگاه عرفانی است که تقریبا در ادیان مختلف، پرستش را بهگونۀ معرفت درونی از طریق رابطۀ عاطفی انسان با خدا، تبیین مینماید. این مقاله میکوشد تا ابتدا به اثبات گرایش فطری همۀ ادیان به یکتاپرستی و استعلا، با توجه به منابع مکتوب عرفان اسلامی و استناد به آیات قرآنی و نگرشهای ادیان دیگر بپردازد. سپس مفهوم گرایش عقلانی دینی و امر پرستش را در میان ادیان مختلف و عرفان اسلامی بررسی کرده و گونههای ظهور عملکردی آنها را بیان نماید. درنهایت به بررسی سویههای استدلالی فعل پرستش که اساسا از بعد عاطفی انسان نشئت گرفته است، میپردازد.
خلاصه ماشینی:
همان طور که از آيۀ فوق برميآيد، با وجود اينکه در ميان برخي از جوامع بشري خطوط فکري انحراف از سرشت انساني خداپرستي من جمله توتم پرستي، بت پرستي، پرستش رب النوع ها و غيره ايجاد گرديده است ؛ امّا همۀ آن ها به طور ذاتي يکتاپرست بوده اند ؛ چنان که در قرآن کريم در آيۀ ديگري نيز اين امر آمده است : «وَ إِنْ مِنْ شَيْ ءٍ إَِّلاُ يسَِّبحُِ بحَمْدِهَِ و لکِنْ لاَ تفْقَهُونََ تسِْبيحَهُم ْ» (اسراء: ٤٧).
در بحث دوم ، ضمن معرفي گرايشات نيت مند ديني مختلف و ارائۀ تعاريف پرستش و فعل عبادت از نظرگاه هاي عرفان اسلامي با اشاره به جايگاه پرستش در ميان دين اسلام و تطبيق موضوع با بينش برخي از اديان معروف ، بعد يک سويه گرايي و وحدت خواهي پرستش واکاوي شود.
معصومي در دايرةالمعارف الکترونيکي اساطير و آيين هاي باستاني جهان در ذيل واژٔە پرستش آورده است : دانشمندان باستان شناس ، در مورد اين مسئله که آيا اعتقاد به «وحدت خالق » زودتر شروع شده يا پرستش بت ها و خدايان متعدد!؟، در نقاط مختلف تحقيق کرده اند؛ چنان که در کتاب مقدّس تورات ، تصويري از يک انسان ديده شده که به تدريج از پرستش خالق يکتا دست کشيده و به عبادت خدايان متعدد ميپردازد و در قرآن نيز در سورٔە روم به يکتاپرستي انسان اشاره شده و علي(ع ) در همين مورد ميفرمايد:ُ کلُّ مولودُ يوَلدَُ عَلي الفطَرة هر کودکي بالفطره خداپرست متّولد ميشود (معصومي، ١٣٨٨: ذيل واژٔە پرستش ).