چکیده:
رواﺑﻂ اﯾﺮان و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ، در ﻃﻮل ﺳﺪه ﻫﺎی ﻣﺘﻤﺎدی، ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﻓﺮاز وﻧﺸﯿﺐ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑـﺎ ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ ﺗﻮام ﺑﻮد. دو دوﻟﺖ در دوره ﻫـﺎی ﻣﺨﺘﻠـﻒ، ﺑـﺮای ﭘﺎﯾـﺎن دادن ﺑـﻪ اﺧـﺘﻼف ﻫـﺎ، ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪدی ﺑﺴﺘﻨﺪ. آﺧﺮﯾﻦ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎس ﺣﻞ اﺧﺘﻼف دو ﮐﺸﻮر ﮔﺮدﯾﺪ، ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﮥ ارزﻧﺔ اﻟـﺮوم ﺑﻮد. اﯾﻦ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ، ﺑﻌﺪ از ﺣﺪود ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪﮔﺎن دو ﮐﺸﻮر، ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن روس و اﻧﮕﻠﯿﺲ، در 16ﺟﻤﺎدی اﻟﺜـﺎﻧﯽ 13/1263 ﻣـﻪ 1847، ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ. ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻫﺮ ﭼﻬﺎر دوﻟﺖ ﺣﺎﺿـﺮ در ﻣـﺬاﮐﺮات، دوﻟـﺖ ﻫـﺎی ﺧـﻮد را ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ در ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺬاﮐﺮات ﻗﺮار ﻣﯽ دادﻧﺪ. ﻣﺠﻤﻮع ﮔﺰارش ﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه اﯾﺮان، ﻣﯿﺮزا ﺗﻘﯽ ﺧـﺎن، در آرﺷـﯿﻮ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﯾﺮان ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ. ﮔﺰارش ﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪة ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ، اﻧﻮری اﻓﻨـﺪی، در ﮐﺘـﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻔﺎرﺗﻨﺎﻣﮥ اﯾﺮان ﺗﺪوﯾﻦ ﺷـﺪه و ﻧﺴـﺨﮥ ﺧﻄـﯽ آن در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﮥ ﺳـﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ اﺳـﻼﻣﺒﻮل ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ. ﮔﺰارش ﻫﺎی ﻣﺬﮐﻮر، ﻣﺨﺎﻃﺐ را در ﺟﺮﯾﺎن دﻗﯿﻖ ﻣﺬاﮐﺮات ﭼﻬﺎرﺟﺎﻧﺒـﻪ، ﺑـﻪ وﯾـﮋه ﻣﻮاﺿﻊ، ادﻋﺎﻫﺎ، اﺧﺘﻼف ﻫﺎ و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دو دوﻟﺖ اﯾﺮان و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﻣـﯽ دﻫـﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ، از ﺧﻼل اﯾﻦ ﮔﺰارش ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮاﺿـﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪﮔﺎن روس و اﻧﮕﻠـﯿﺲ در اﺛﻨـﺎی ﻣﺬاﮐﺮات ﭘﯽ ﺑﺮد. اﯾﻦ ﮔﺰارش ﻫﺎ از ﻣﻨﻈﺮ ﺗـﺎرﯾﺦ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳـﯽ دارای اﻫﻤﯿـﺖ زﯾـﺎدی اﺳﺖ. از اﯾﻦ رو، در ﺟﺴﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ، ﮔﺰارش ﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اﯾﺮان و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻄﺒﯿﻘـﯽ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﺪه اﺳﺖ: ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اﯾﺮان و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در ﮔـﺰارش ﻫـﺎی ارﺳﺎﻟﯽ ﺧﻮد ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان ﻣﻮاﺿﻊ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎی ﺧـﻮد ﻣـﻨﻌﮑﺲ و ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﮐﺮدﻧـﺪ؟ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دو دوﻟﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺮای دﻓﺎع از ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮد ﭼﻪ روﺷﯽ در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ؟ ﻧﻤ ﺎﯾﻨـﺪﮔﺎن دو دوﻟﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻋﻬﺪة اﺛﺒﺎت ادﻋﺎﻫﺎی ﺧﻮد درﺑﺎرة ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮﺣﺪی ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ؟