چکیده:
در آموزههای دینی به توسعة اقتصادی و عدالت اجتماعی توجه ویژهای صورت گرفته و در اسلام برای رسیدن به آن هدف مهم، دستوراتی تشریع شده است. وقف، بهعنوان یکی از راهکارها در این زمینه، در تمام ادیان الهی بهاجمال مطرح بوده؛ اما اسلام به کارکرد اجتماعی و اقتصادی آن عنایت ویژهای داشته است. سیرة اهلبیت(ع) نیز که بهگونهای تحقق عینی تعالیم اسلام است، این مهم را نشان میدهد. تا قبل از دوران امام محمدباقر(ع) مفهوم صدقات بهجای مفهوم وقف رایج بوده و پس از دوران آن حضرت است که مفهوم وقف در منابع فقهی و روایی شیعه بهکار رفته است. این پژوهش با بازخوانی گونههای موقوفات پیامبر اکرم(ص) و امیرمومنان علی(ع) در منطقة حجاز و با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای به تجزیه و تحلیل آثار اقتصادی آنها پرداخته است. این بازخوانی نشان میدهد که موقوفات پیامبر(ص) و امام علی(ع) که شامل گونههای مختلفی بوده، آثار اقتصادی فراوان بههمراه داشته است که اموری چون حمایت مالی از نیازمندان، فقرزدایی، تحقق نسبی عدالت اقتصادی، ایجاد اشتغال، ترغیب مسلمانان به امور خیر و صدقات جاریه، از جملة آنهاست.
Religious teachings have paid a special attention to economic development and social justice, and some commands have been legislated in Islam to achieve this important goal. Endowment - as one of the techniques in this field – is briefly mentioned in all the Divine religions; but Islam has paid a special attention to its social and economic function. The practice of Ahl al-Bayt, which is an objective realization of Islam’s teachings, shows this important point as well. Before the era of Imam Muhammad Baqir, the concept of charity was common instead of endowment, and the concept of endowment is used in Shia jurisprudence and narrative sources after the era of Imam Muhammad Baqir. Reviewing the different types of Prophet Mohammad and Imam Ali’s endowments in the Hijaz region, this article analyzed their economic effects; using a descriptive-analytical method and relying on library sources. This study shows that Prophet Mohammad and Imam Ali's endowments, which includes various types of endowments, have had many economic effects, including financial support for the needy, poverty reduction, relative realization of economic justice, creating employment, encouraging Muslims to do charity and have routine charity.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش با بازخواني گونههاي موقوفات پيامبر اكرم( و اميرمؤمنان علي( در منطقة حجاز و با روش توصيفي ـ تحليلي و با تکيه بر منابع کتابخانهاي به تجزیه و تحلیل آثار اقتصادي آنها پرداخته است.
اين بازخواني نشان ميدهد که موقوفات پيامبر( و امام علي( که شامل گونههاي مختلفي بوده، آثار اقتصادي فراوان بههمراه داشته است که اموري چون حمايت مالي از نيازمندان، فقرزدايي، تحقق نسبي عدالت اقتصادي، ايجاد اشتغال، ترغيب مسلمانان به امور خير و صدقات جاريه، از جملة آنهاست.
خانهها: يکي از موقوفات امام علي( خانههاي آن حضرت است که در مکانهاي گوناگون و براي افراد مختلف وقف کرده است که برخي از آنها عبارتاند از: یاقوت حموی، معجم البلدان، ج 4، ص 338.
براي نمونه، در کتاب الطبقات چنين آمده است: «واقدى از محمدبن بشربن حميد از پدرش نقل مىكند كه مىگفته است: از عمربن عبدالعزيز به هنگامي که خليفه بود، در خناصره شنيدم كه مىگفت: در مدينه و در حضور مردم از پيرمردان مهاجران و انصار شنيدم كه مىگفتند: نخلستانهاي هفتگانة رسول خدا كه وقف بر مسلمانان است، از اموال مخيريق بوده است.
موقوفات پيامبر( و امام علي(، با اينکه يک نوع حمايت اقتصادي از مسلمانان و فقرا بود، يک درس بسيار مهم و الگوگيري خوبي نيز براي مسلمانان بود که با تأسي به سيرة اهلبيت( آنها نیز از اهميت و کارکرد موقوفات غافل نمانند.
يافتههاي اين پژوهش نشان ميدهد که موقوفات پيامبر( و امام علي( در صدر اسلام در منطقة حجاز، آثار و برکات اقتصادي و اجتماعي فراوان داشته است.