چکیده:
دودمان قاجاریه و دوره پنجاه ساله سلطنت ناصرالدین شاه ، از مهم ترین فراز های تاریخ معاصر ایران بشمار می رود و جایگاه صدارت اعظمی درساختار سیاسی این دوره ، از اهمیت خاص برخوردار است . میرزا آقاخان نوری دومین صدر اعظم دوره ناصری است که شخصیت و اقدامات سیاسی وی ، دستخوش اتهامات و قضاوتهای عمدتاً منفی شده است . برخلاف داوری های منفی نسبت به وی ، میرزا علینقی نائینی از جمله نویسندگان و رجال سیاسی دوره قاجار در رساله کوتاه مآثر الصدریه از وی دفاع کامل نموده است . هدف این مقاله ی توصیفی ــ تحلیلی آن است که این رساله را تحلیل و بررسی نموده و سپس همخوانی و یا تعارض آن را با دیگر مستندات تاریخی نمایان سازد . یافته های این پژوهش نشان می دهد که برخی دفاعیات نائینی از وی ، با دیگر منابع تاریخی منطبق و بعضاً مغایرت اساسی دارد . این مقاله به تحلیل رساله مآثر الصدریه در مدح میرزا آقا خان نوری می پردازد.
خلاصه ماشینی:
پيرامون شخصيت سياسي و اجتماعي ميرزا آقاخان نوري ، بيشتر منابع تاريخي دوره قاجار و بعد از آن ، نظر مساعدي ندارند و او را متهم به توطئه در قتل امير کبير ، از دست دادن هرات و معاهده پاريس ، وابستگي و طرفداري از سياست انگليس ، ارتباط با بهائيت و جريان فراماسونري و خائن و پول پرست ( والي زاده ، ١٣٨٠ : ٥٥٤ ) و دزدترين دزدان ، رسواترين رسوايان وخائن ترين خائنان ادوار تاريخ ماقبل معاصر ايران ، معرفي نموده اند .
با توجه به ديدگاهها وبرخي مستندات که اشاره گرديد ، مي توان بر اين باور بود که نزديکي وتوجه و اعتماد و مراودت ميرزا آقا خان نوري به سفارت خانه انگليس (راوندي ،١٣٨٢ : ٢/ ٥٠٩-٥٠٨ ؛ صفائي ، بي تا : ٦٥ ؛ اعتمادالسلطنه ، خلسه ، ١٣٥٧ : ٨٦ ؛ آدميت ، اميرکبير و ايران ، ١٣٦٢ : ٦٤٨ ) وسپس روسيه ( صفائي ، بي تا : ٦٩ - ٦٦ ) در گزارش هاي تاريخي دوره قاجار و عصر حاضر آمده است و نمي توان صرفا بر ديد گاه رساله مآثر الصدريه اکتفا نمود و دفاع يک سويه نائيني از وي قابل ترديد است .