چکیده:
در این مقاله به بررسی هنر تصویرسازی و نقاشی دوره اول و دوم قاجار پرداخته شده است و مسایل مختلف بر جریان سازی تصویرسازی و نقاشی این دوران مقایسه شده است. آثار تصویری و نگاره های بر جای مانده از این سرزمین تجلّی گاه باورها، اندیشه ها و آرمان های مردم است که تحت شرایط گوناگون، متحوّل شده و شیوه های گوناگون تصویرسازی به وجود آمده است. با توجه به این که در دوره ی قاجار، شیوه های مختلف تصویرسازی وجود داشته، در این مقاله شیوه های مختلف تصویرسازی در این دو دوره بررسی شده. بررسی های انجام شده بیان می کند که هنر تصویـرگری این دوران بر شانه های نقاشی سنتی است. آشنایی ایرانیان با اندیشه ها، نقاشی های غربی و ابزارشان، به تصویرگری قاجاریه تجربه ای نو بخشیده است. دوره ی اول قاجار ـ فتحعلی شاه ـ دوره ی تجربه های نقاشان با شیوه ی فرنگی می باشد و هنرمندان سبکی مبتنی بر نقاشی سنتی به وجود می آورند. نقاشی و تصویرسازی در دوره دوم ـ ناصرالدین شاه به بعد ـ رنگ و بوی اروپایی غالب می شود. آشنایی ایرانیان با چاپ سنگی، عکاسی و ... باعث تحوّل تصویر گری می شود و به تدریج نقاشی قاجار به توده های اجتماعی تسرّی می یابد.
In this article, the art of illustration and painting of the first and second Qajar periods has been
investigated and various issues related to the flow of illustration and painting of this period have
been compared. The visual works and paintings left from this land are the manifestation of the
beliefs, thoughts and ideals of the people, which have been transformed under various conditions
and created in various ways of illustration. Due to the fact that in the Qajar period, there were
different ways of illustration, in this article, different ways of illustration in these two periods are
examined. The studies conducted state that the art of painting of this era is on the shoulders of
traditional painting. Familiarity of Iranians with Western ideas, paintings and their tools has given
Qajar painting a new experience. The first period of Qajar - Fath Ali Shah - is the period of
painters' experiments with the Farangi style and artists create a style based on traditional painting.
Painting and illustration in the second period - Naser al-Din Shah and later - the European color
prevails. Familiarity of Iranians with lithography, photography, etc. causes the transformation of
imagery and gradually Qajar painting spreads to the social masses.
خلاصه ماشینی:
دوره ي نخست تصويرسازي يعني در دوران پنجاه ساله ي سلطنت فتحعلي شاه قاجار ، فرصت مناسبي بود تا نقاشان مشهور دربار او و از مشهورترين شان "مهر علي " و" ميرزا بابا" و" محمد حسين "و "عبدالله " و ديگران به اصلاح شيوه ي رايج و بلافاصله ما قبل خود ، يعني مکتب زنديه بپردازند و سبکي متوازن و پيراسته در طرح و رنگ به وجود آورند که به عنوان آخرين دستاورد هنرمندان پايبند به ارزش سنتي در ايران ، در کنار نوع آوري ، فصل نوين را در تاريخ نقاشي ايراني به خود اختصاص دهد.
جرياني که تا پايان سلطنت محمد شاه قاجار تداوم يافت و اگرچه تأثيرات آن ، هم چنان بر تصويرسازي دوره هاي بعد به جا ماند و به گونه هاي ديگري چون آثار چاپ سنگي ، نقاشي قهوه خانه اي، نقاشي روي کاشي، نقاشي پشت شيشه و صورت هاي ديگر ادامه پيدا کرد و حتي تأثيراتي نيز بر نقاشي نوگراي معاصر گذارد، اما به صورت يک شيوه و سبک منسجم ادامه نيافت و در مقايل موجب غرب گرايي عصر ناصرالدين شاهي و حاکمان پس از او کم رنگ شد و به واقع با ظهور افرادي چون مزين الدوله و نسل شاگردان او ، به کلي کنار زده شد و در نقاشي رسمي يا تحت حمايت دربار ، جايگاه خود را فرو گذارد.
دوره ي ناصرالدين شاه به بعد که نقاشي با توجه به سابقه ي آشنايي و به کار گيري اسلوب فرنگي، بيش از پيش رنگ و بوي اروپايي به خود مي گيرد و با استفاده از امکانات چاپ و ارتقاي سطح فرهنگي مردم، امکان نزديکي با عامه ي مردم و کاربردي شدن هر چه بيش تر اين هنر ايجاد مي شود.