چکیده:
با اتخاذ رویکردی بینارشتهای در مطالعة آثار ادبی بهعنوان یکی از ابزارهای مؤثر نمایش جریانهای اندیشه در جامعه، میتوان در کنار لذت هنری، با کشف عناصر اخلاقی و اجتماعی و آگاهی از دلیل و نحوة وقوع آنها، به تقویت زیربنای اخلاق و فرهنگ جامعه پرداخت. این نقطۀ اشتراک ادبیات و دیگر رشتههای علوم انسانی را میشود نشانهشناسی اخلاق نامید: محافظت از چرخة حیات در جهان. پژوهش پیشِرو با پرداختن به «مقامات حمیدی» و تحلیل کمّی و کیفی عناصر اخلاقی آن به این نتیجه رسیده که الف. نویسنده/ متن 1. با روشی نسبتاً محتاطانه و سبکی مابین توصیف و ترغیب و با توجه کمتر به جزئیات روایت، تصویری از شرایط اجتماعی و حکومتی دوران خود و 2. با بیان ویژگیهای اخلاقی شخصیتهای مقامهها، تصویری از شرایط اخلاقی افراد یا خصوصیات مورد نظر خود را دربارة زیست اخلاقی انسانها نمایش داده است. ب. میزان توجه به اخلاقیات در مقامات به اندازهای است که میتوان نویسنده را دارای نگرانیهای اخلاقی و اجتماعی دانست و کتاب یا دستکم بخشهایی از آن را نیز محاکاتی از واقعیات دوران خود. ج. بیشترین نشانههای اخلاقی فردی به طیفهای عقلانیت/جهالت و صداقت/بیصداقتی و بیشترین نشانههای اخلاقی اجتماعی به طیفهای رفاه/فقر و عدالت/ظلم اختصاص دارد. د. واقعیتهای مشهود یا درلفافة مقامات (و نه حتماً حقیقت ذاتی انسان) اثباتکنندة این ادعاست که انسان در شرایط مختلف و به دلایل متفاوت، بسیار به دروغ پناه میبَرد. دقت به پیامدهای زیانبار این مسئله میتواند دستکم در خلوت انسان، محرّکی باشد برای اهتمام به ساختن جهانی با رنجهای کمتر و زیباییهای بیشتر.
By studying literary masterpieces with an interdisciplinary approach, and accurately recognizing and interpreting moral signs, and knowing why and how they occur we can get acquainted with our cultural past and can strengthen the moral and cultural foundations of society.This analysis, as an intersection of the Literature, Linguistics, Sociology and Ethics, can be called Semioethics: Take care of Life and Existence in the world. Accordingly, with the method of quantitative and qualitative analysis of moral elements, "Maghamat-e Hamidi" has been studied in the forthcoming research, and the following results about the Author / Text are obtained: 1.By a relatively cautious way, and with less attention to the details of the narrative, a picture of the social and governmental situation of the time has been presented. 2.By mentioning the moral characteristics of the characters, a picture of the moral status of individuals or an ideal view of human morality has been presented. 3.The frequency of attention to individual and social ethics in the text is such that the author can be considered as a person who had moral and social concerns, and the work, or at least parts of it, can be also considered a representation of the realities of the time. 4.Most moral signs belong to the range of rationality/ignorance, honesty/dishonesty, justice/oppression and welfare/poverty. 5.The obvious or hidden facts in famous literary works (and not necessarily the fact of human existence) confirm the claim that human beings take refuge in many lies under different circumstances and for different reasons.
خلاصه ماشینی:
نقد مقامات حمیدی با رویکرد نشانهشناسی اخلاق شیرزاد طایفی 1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران محمدحسن حسنزادۀ نیری دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران عباس رضوانی دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران تاریخ دریافت: 18/1/1401 تاریخ پذیرش: 20/3/1401 چکیده با اتخاذ رویکردی بینارشتهای در مطالعة آثار ادبی بهعنوان یکی از ابزارهای مؤثر نمایش جریانهای اندیشه در جامعه، میتوان در کنار لذت هنری، با کشف عناصر اخلاقی و اجتماعی و آگاهی از دلیل و نحوة وقوع آنها، به تقویت زیربنای اخلاق و فرهنگ جامعه پرداخت.
ب) میزان توجه به اخلاقیات در مقامات به اندازهای است که میتوان نویسنده را دارای نگرانیهای اخلاقی و اجتماعی دانست و کتاب یا دستکم بخشهایی از آن را نیز محاکاتی از واقعیات دوران خود.
نیز با نگاهی دیگر به پیشینة فرهنگی غنی خود میتواند برای ذهنِ در تکاپو تکیهگاهی بسازد تا در این سیر بادپای زندگی تنها و بییاور نباشد؛ همچنین با بازخوانی شاهکارهای ادبی و تحلیلهای مبتنی بر علوم اجتماعی و فلسفی میتوان به بازشناخت ولایات و امارات زمانة مربوط و راه پر پیچ و خم عبور از حوادث گوناگونش پرداخت.
فیروزه علیاکبری در پایاننامة کارشناسی ارشد خود که در سال 1394 در دانشگاه بینالمللی امام خمینی و با عنوان «نقد نشانهشناسی اجتماعی در مجموعه داستانهای جلال آل احمد و یوسف ادریس» ثبت شده است، بازنمود واقعیت را در آثار دو نویسنده مزبور با دقت در درونمایة انتقادی آنها بررسی کرده، با توجه به نشانههای متن، بازتاب واقعیات جامعه را در متون تبیین میکند.
امروزه در نشانهشناسی اخلاق چون هر فرد رابطهای اجتنابناپذیر با دیگران دارد، نقش او در سرنوشت آنها قابل توجه است؛ ازاینرو لازم است نشانهها در سه حوزة ارتباطی انسان با خود، با دیگری و با جهان تبیین و بررسی شوند.