چکیده:
یکی از بارزترین ویژگیهای مدرنیسم، خردگرایی و اصالت عقل است؛ عقل در عصر مدرنیسم ابزاری مطمئن و موثّق برای شناخت هستی است . خردگرایی مدرن، که از عصر روشنگری در اروپا نضج یافته بود تأکید بر این داشت که عقل میتواند به حقایق مطلق، تردیدناپذیر دست یابد. خردگرایی مدرن، که در اروپا رشد و تکامل یافته بود جوامع دیگر را نیز متأثّر کرد و جامعۀ ایرانی نیز به تبع تعاملاتی که با غرب داشت از مدرنیته و خردگرایی به مثابۀ بنیان فرهنگ مدرنیته تأثیر پذیرفت. دیری نگذشت که این تأثیر در شعر نیز ظاهر شد و نگرش شاعران ایرانی از دورۀ مشروطه نسبت به اموری چون دین و باورهای دینی، خرافات و باورهای عامه و ... تغییر یافت. دامنۀ این تأثیر به شعر معاصر نیز کشیده است و شاعران معاصر نیز متأثّر از خردگرایی مدرن، باورهای عامیانه، تقدیر و جبر را به دیدۀ تردید نگریستهاند. مظاهر خردگرایی مدرن در شعر شاعرانی چون نیما، شاملو، اخوان، شفیعی کدکنی و ... آشکار است. در پژوهش حاضر ظهور و نمود خردگرایی در شعر برخی از شاعران معاصر در موضوعاتی چون نفی تقدیرگرایی و تأکید به مختار بودن آدمی، مخالفت با باورهای عامه و خرافهستیزی مورد بررسی قرار گرفته است و پژوهش حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی، بازتابهای خردگرایی این شاعران را در موارد مذکور مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و روشن ساخته است که شعر معاصر متأثر از خردگرایی مدرن دخالت نیروهای غیبی در سرنوشت بشر، تقدیر، خرافات و باورهای عامه را رد کرده و عقل را مرجع و محور قررا داده است.
One of the remarkable properties of modernism is rationalism and intellectualism. In modern era, intellect is a reliable and credible tool to recognize existence; hence, it is known to be the most predominant tool of cognitionIranian society was influenced in terms of modernity and rationalism as the foundation of culture of modernity.Influenced by modern rationalism, the contemporary poets have doubted a number of popular beliefs, destiny and fatalism. Manifestations of modern rationalism can be observed in the poetry of some poets like Nima, Shamlou, Akhavan, Shafiei-e-Kadkani, and the like. The present study employs descriptive-analytic method to analyze the manifestations of rationalism in poetry of the mentioned poets. It has been discovered that under the influence of modern rationalism, the contemporary poetry has rejected interference of supernatural powers in the destiny of human being, fate, superstition, and popular beliefs and instead has taken intellect to be the source and pivotal point.
خلاصه ماشینی:
com@arashmshfg٨ ١-مقدمه خردگرايي مدرن که يکي از ره آوردهاي عصر روشنگري است در شعر معاصر فارسي نمودهاي عديده اي دارد و غالب شاعران خردگراي معاصر با تکيه بر خردگرايي، مظاهر آن همچون ناباوري به دخالت نيروهاي غيبي در سرنوشت آدمي، تقديرستيزي، تأکيد بر مختار بودن آدمي و خرافه ستيزي را در اشعار خود بازتاب داده اند و «شعر مدرن فارسي که با تلاش و پايمردي نيمايوشيج تثبيت شد، داراي ويژگي هايي است که با انديشه هاي مدرن مطابقت دارد و برخي ازاصول و مباني آن در شعر مدرن فارسي نيز انعکاس يافته است »(جورکش ، ٢٦٣،١٣٨٣).
او نيز مانند اخوان ، شاملو و فروغ ، چندان اعتقادي به تأثير غيب ندارد و بر اين است که آنچه از آسمان ميطلبي بايد از خود بطلبي و باور ندارد که درها به دعا گشوده شود: زآسمان آن چه طلب مي کني از خود بطلب باورم نيست که درها به دعا بگشايند (منزوي، ١٣٩٥، ٩١) اين عدم اعتقاد منزوي ريشــه در نگرش نو او به انســان دارد و با تکيه بر اختيار آدمي، دخالت غيب در زندگي او را منسوخ ساخته و منطبق با مدرنيسم بر اين است که «دگرگون کردن لحظه به لحظه موقعيت انسان به دست اراده خود اوست ، رهايي در گرو هستي همه هست »(مختاري، ١٣٧١، ٢٢٩) بيت زير نيز انعکاس دهنده نگرشي مدرن و عقلاني است ؛ او با رد تقديرگرايي، تأکيد بر سعي و تلاش آدمي دارد و گشايش امور را با دست هاي خود آدمي ميداند نه با تکيه بر امداد غيبي: حکم ، حکم تو و دستان گشايندة توست تا اشارت کني اين در بگشا، بگشايند (منزوي، ١٣٩٥، ٩١) ٣-خردگرايي و تقديرستيزي و تأکيد بر اختيار آدمي يکي از ره آوردهاي عقلانيت مدرن تأکيد بر مختار بودن آدمي و مخالفت با تقدير و ســرنوشــت از پيش نگاشته شده است .