چکیده:
خوارج مهمترین مخالفان سیاسی- نظامی امویان بودند ولی علیرغم توانمندی بالای نظامی و ایدئولوژی مناسب در حکومتداری نتوانستند در سرزمین های شرقی خلافت جایگاه خود را بیابند فلذا با توجه به شرایط خفقانآور سیاسی در نواحی نزدیک خلافت، به سرزمین های دورتر مهاجرت کردند و علیرغم نداشتن خاستگاه بربری موفق شدند در میان بخشهای قابل توجهی از بربرهای شمال آفریقا مقبولیت یابند و عقایدشان را نشر دهند.نتایج حاصل از این پژوهش که به شیوه توصیفی برای پاسخ به این سوال که شیوه های نفوذ عقاید خوارج از لحاظ سیاسی-فرهنگی در شمال آفریقا و توسعه اندیشه خارجیگری در این ناحیه چه بوده، نشان می دهد خوارج با استفاده از شعار عدالت و برابری که اصل اساسی و وجه تمایزشان با سایر گروههای سیاسی آن دوران بود و همچنین استفاده از ابزارهایی فرهنگی همچون زبان عربی، تشکیلاتی به نام «العزابه» و نظریهپردازیهای عاملان و داعیان فرهنگیشان و همچنین روش های سیاسی همچون دعوتگری و تشکیل کانونهای دعوت فعال در شهرهای اصلی و استفاده از شبکه های مخفی به ترویج اندیشههایشان و در نتیجه نفوذ و جذب هوادار در مناطق شمال آفریقا بپردازند. ضمن اینکه بهرهگیری از عدم رضایت ساکنین اولیه این نواحی به دلیل ظلم و ستمی که از سوی والیان اموی بر آنان روا داشته شده بود، در تسهیل موفقیت خوارج در نفوذشان به مناطق شمال آفریقا موثر بود.
The Kharijites were the most important political-military opponents of the Umayyads, but despite their high military capability and good governing ideology, they could not find their place in the eastern lands of the Caliphate. The barbarians succeeded in gaining popularity among a significant section of the North African barbarians and disseminating their ideas. The results of this study, which is a descriptive way to answer the question of what were the ways of influencing Kharijite ideas politically and culturally in North Africa and the development of foreign thought in this region, show that Kharijites use the slogan of justice and equality that Their main principle and distinction was with other political groups of that time, as well as the use of cultural tools such as the Arabic language, organizations called "Al-Azaba" and the theories of their perpetrators and cultural claimants, as well as political methods such as invitations and active invitation centers in major cities. Use covert networks to promote their ideas and thus influence and attract fans in North Africa. In addition, taking advantage of the dissatisfaction of the original inhabitants of these areas due to the oppression of the Umayyad governors, was effective in facilitating the success of the Kharijites in their influence in North Africa.
خلاصه ماشینی:
خوارج اعم از صفريه و اباضيه با اوجگيري نهضت هاي فکري و سياسي در تاريخ صدر اسلام ، به خصوص دوران انتقال قدرت از بنياميه به بنيعباس ، موفق شدند در برخي از نقاط دوردست جهان اسلام از جمله شمال آفريقا، دل هايي پذيرا براي انديشه هاي خود به دست آورد و همزمان با استقبال اين سرزمين ها از انديشه هايشان با شيوه هايي خاص به نفوذ خود در شمال آفريقا ادامه داده تا جايي که به کمک بربرهاي شمال آفريقا موفق به تشکيل حکومت هاي مستقل شدند.
شيوه هاي فرهنگي نشر عقايد خوارج در شمال آفريقا اينکه خوارج در سرزمين هايي خاص و به خصوص ميان بربرهاي شمال آفريقا موفق شدند تا تعاليم خود را از طريق دعوت نشر و گسترش دهند معلول عللي بود که شرح آن گذشت ؛ اما شيوه هاي نفوذ خوارج از لحاظ فرهنگي در شمال آفريقا و آنچه اسباب موفقيت دعوت آنان را فراهم ساخت عبارتند از: ٢- اين دشمني به علت افراط استاندار طنجه در گرفتن ماليات ، به انقلاب توفنده اي در سال ١٢٢ هجري قمري تبديل شد که توانستند بر سپاهيان متعدد اموي که براي سرکوب آنان به منطقه گسيل مي شد، چيره شوند(ابن عبدالحکم ، ١٤١١، ص ٢٩٨-٢٩٩).
فعاليت هاي فرهنگي و نظام تعليم و تربيت : ١-در اين راستا تلاش ها و مقاومتهايي از سوي بربرها جهت حفظ استقلال از حکومت اعراب خوارج و جلوگيري از نفوذشان صورت گرفت ؛ از سده دوم هجري به بعد زبان بربري به عنوان يک عامل امتياز و گاه ابزار مبارزة فرهنگي، از جانب اقليتهاي فرقه اي شمال آفريقا، به ويژه اباضيان و موحدون مورد استفاده قرار گرفته است .