چکیده:
مخاطره یا ریسک، یکی از اساسیترین موضوعات اقتصاد، بهویژه اقتصاد اسلامی است که نوع نگاه به آن در بسیاری از مسائل اقتصاد خرد و کلان تاثیری اساسی دارد. هرچند بعضی از آثار پژوهشی به این مسئله توجه نشان دادهاند، اما در میان آثار اهل سنت، تنها اثر عوضیه (2010) است که به این مسئله بهمثابه یک نظریۀ جامع و مانع پرداخته است. ما در این مقاله با نظر به کتاب عویضه و با بهرهگیری از روش کشفی منسوب به شهید صدر، به این پرسش پاسخ دهیم که آیا در اقتصاد اسلامی، با نظر به ادلۀ موجود در فقه شیعه، استحقاق سود در هر نوع فعالیت اقتصادی منوط به پذیرش ریسک از سوی عوامل مرتبط با آن فعالیت است؟ بهاین منظور ابتدا توضیح مفهومی مختصر از نظریۀ مخاطره ارائه کرده و پس از آن، در قالبِ تعریف هدف، ارکان، مفاد و شروط نظریه و معیارهای آن جایگاه این نظریه در اقتصاد اسلامی را تشریح کردهایم. در ادامه، دلایل عقلی (تلازم حق و تکلیف) و نقلی (6 دلیل از آیات قرآن و 3 حدیث از احادیث منقول در منابع شیعی و سنی و همچنین مویداتی دیگر از قواعدِ فقهی) این نظریه را در منابع اهل سنت و تشیع بررسی نمودهایم. در پایان به این نتیجه رسیدهایم که با پذیرش مفهوم این نظریه میتوان به معیاری اصیل برای بررسی مسائل جدید و مبتلابه جامعه دست یافت.
Risk is one of the most fundamental issues in economics, especially Islamic economics, which has a fundamental impact on many issues of micro and macro economics. Although some research works have paid attention to this issue, but among the works of Sunnis, only the work of Awadiyah (2010) has addressed this issue as a comprehensive theory and barrier. In this article, we will answer the question whether in Islamic economics, according to the evidence in Shiite jurisprudence, the entitlement to profit in any kind of economic activity is subject to acceptance, using the book of Awizah and using the method of discovery attributed to Martyr Sadr. Risk from factors associated with that activity? For this purpose, first we provide a brief conceptual explanation of the theory of risk and then, in the form of defining the purpose, elements, contents and conditions of the theory and its criteria, we have explained the position of this theory in Islamic economics. In the following, we have examined the rational reasons (combination of truth and duty) and narration (6 reasons from Quranic verses and 3 hadiths from hadiths quoted in Shiite and Sunni sources as well as other confirmations of jurisprudential rules) in Sunni and Shiite sources. In the end, we have come to the conclusion that by accepting the concept of this theory, a genuine criterion can be achieved for examining new issues affecting society.
خلاصه ماشینی:
ما در اين مقاله با نظر به کتاب عويضه و با بهره گيري از روش کشفي منسوب به شهيد صدر، به اين پرسش پاسخ دهيم که آيا در اقتصاد اسلامي ، با نظر به ادلۀ موجود در فقه شيعه ، استحقاق سود در هر نوع فعاليت اقتصادي منوط به پذيرش ريسک از سوي عوامل مرتبط با آن فعاليت است ؟ به اين منظور ابتدا توضيح مفهومي مختصر از نظريۀ مخاطره ارائه کرده و پس از آن ، در قالب تعريف هدف ، ارکان ، مفاد و شروط نظريه و معيارهاي آن جايگاه اين نظريه در اقتصاد اسلامي را تشريح کرده ايم .
٨) به نظر ميرسد نزديک ترين اثر دربارة موضوع مورد بحث ، کتاب «نظريه المخاطرة في الاقتصاد الاسلامي » نوشته عبدالله عدنان محمدعويضه (٢٠١٠م ) است که به تعريف ريسک به عنوان يک نظريه پرداخته و با ادلۀ متعدد از کتب روايي قواعد فقهي اهل سنت ، مشروعيت درآمد حاصل از پذيرش ريسک در اقتصاد اسلامي را اثبات کرده و نقش آن در بخش هاي مختلف اقتصادي را مورد توجه قرار داده است .
٤. نتيجه گيري و ارائه پيشنهاد در اين مقاله ، با بررسي تطبيقي نظرات فرق مختلف اهل تسنن و انديشمندان شيعه سعي شد با توجه به پرسش اصلي تحقيق ، با استفاده از نظريه مخاطره ، نشان داده شود که به لحاظ مباني نظري اقتصاد اسلامي و با استناد به دلايل عقلي و نقلي و ابواب فقهي، استحقاق سود در هر نوع فعاليت اقتصادي منوط به پذيرش ريسک از سوي عوامل مرتبط با آن فعاليت است .