چکیده:
عالم محقق، میرزا محمد بن حسن شیروانی (1033 ـ 1098 هجری قمری)، از دانشمندان ذوفنون و برجسته قرن یازدهم است، که نزدیک به شصت اثر از او نام بردهاند. در این میان، تاکنون، تنها کتاب «جیش اسامة» و رساله مختصر فارسی در تفسیر سوره هل اتی، از او منتشر شده بود. در اینجا، پس از مقدمهای در شرح حال و معرفی آثار شیروانی، متن رساله عربی او در تفسیر سوره هل اتی برای نخستین بار منتشر میشود. ترجمه و تعلیقات رساله، پس از متن آن آمده است.
خلاصه ماشینی:
"میگوییم : اگر مطلب چنان باشد که میگویید، احتمال تقسیم دیگری نیز میرود، پس بدین گونه استدلال تمام نمیشود، چرا که امر، مطلقا برای وجوب است، به این دلیل که جایز است بعضی اوامر به معنای وجوب و برخی دیگر به معنی استحباب باشد.
تعلیقه [ 3 ] اگر گویند که: حقیقت آیه اولی اقتضا میکند که خوف نباشد و اما مجاز و تقدیر اگر مرتکب شویم، باب خوف مفتوح خواهد بود، و ممکن است که در آیه ثانیه امر به خوف شده باشد و متناول جماعت مذکوره نیز بوده باشد بنابر احتمال مجاز و خلاف ظاهر ؛ و امر کردن خدای تعالی بر غایت احتمالات مجازیه و فرمان دادن به حذر ـ بنابر آن احتمالات ـ ممتنع نمینماید.
و قطع نظر از این کرده، گوییم که: هرگاه گنجایش داشته باشد که امر به حذر در آیه ثانیه، مبتنی بر احتمال مجازی یا غیر واقع باشد، استدلال به آن آیه بر دلالت امر بر وجوب، بر سبیل حقیقت ـ چنانکه اکثر علماء اصول برآنند ـ تمشیت نخواهد یافت.
و محتمل است که هیچ یک از اوامر به ازای وجوب موضوع نباشد و گاهی بر سبیل مجاز در وجوب مستعمل شده باشد؛ و هرکس مخالفت امر کند، یکی از این دو حذر، لازم وی افتاده باشد: اگر در ندب مستعمل بوده باشد، از فتنه باید بترسد."