چکیده:
در برخی روایات، برای دوره آخرالزمان، تعابیری همسو شده است. گزارش مرحوم صفار و کلینی از آن جمله است که فهم معنای دقیق آن مستلزم توجه به برخی نکات است. بر این اساس در این مقاله به بررسی و تحلیل سندی، لغوی و معانی این گزارش و به طور ویژه معنای لفظ خروج حضرت حجت# با مشیت الهی میپردازیم. روایت مذکور با توجه به شرح حال راویان دارای دو طریق سندی موثق یا لااقل حسن است. علاوه بر این، تکرار آن در کتابهای متقدم و متاخر و عدم مخالفت محتوای آن با قرآن و سنت، اطمینان بر صدور این روایت از امام معصوم^ را تقویت میکند.
مقاله پیش رو با روش توصیفی، تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای سامان یافته است. یافتهها نشان میدهد ائمه در انتخاب الفاظ و انتقال معنا دقت داشتند. از این رو واژهی به کار رفته در این روایت (خروج) با الفاظ «ظهور و قیام» تفاوت دارد، بدین صورت که ظهور آن حضرت، به خلاف خروج، امری دفعی است. همچنین میتوان بین ظهور و خروج به عنوان یک امر الهی و قیام به عنوان امر اجتماعی و فرآیند ظهور فرق گذاشت. فرق دیگر این است که واژه خروج به طور خاص با «مشیت الهی» پیوند خورده است؛ یعنی زمان ظهور، به اراده تکوینی خداوند تعیین و تقدیر میشود، سپس فرمان ظهور از جانب پروردگار به حضرت حجت صادر میگردد که این امر و فرمان الهی، خود، مصداق اراده تشریعی پروردگار است. بر این اساس میشود گفت، هم اصل ظهور و هم زمان آن فقط به اراده خداوند واقع میشود.
خلاصه ماشینی:
فرق دیگر این است که واژه خروج به طور خاص با «مشیت الهی» پیوند خورده است؛ یعنی زمان ظهور، به اراده تكوينى خداوند تعيين و تقدير مىشود، سپس فرمان ظهور از جانب پروردگار به حضرت حجت صادر مىگردد كه اين امر و فرمان الهى، خود، مصداق اراده تشريعى پروردگار است.
این نکته در برخی احادیث که بین این الفاظ فرق گذاشتهاند، روشنتر است؛ برای مثال در روایت صحیحالسندی جناب عبدالعظیم حسنی از امام جواد (علیه السلام) نقل کرده است که فرمودند: «هنگامی که این تعداد [۳۱۳ نفر] از اهل اخلاص جمع شدند، خدای تعالی امر او [حضرت مهدی(عجل الله فرجه الشریف)] را ظاهر سازد.
از ظاهر این روایت، به خوبی روشن میشود که از نظر امام جواد (علیه السلام) زمانی که امام مهدی(عجل الله فرجه الشریف) همراه با یاران، خود را به جهانیان معرفی میکند، ظهور میکند و زمانی که لشکریان او به اندازه کافی جمع و مقدمات جنگ با دشمنان خدا فراهم شود، هنگام خروج خواهد بود.
فهم مقصود روایت در این روایت و در کلام امام صادق (علیه السلام)، به لفظ «خروج» امام عصر(عجل الله فرجه الشریف) اشاره شده است؛ یعنی ابتدای بيرون آمدن و ظاهر شدن آن حضرت که در روایات به معنای حرکت امام از مکه به خارج آن تفسیر شده، طبق اراده پروردگار است.
برای این تمایز معنایی، از باب شاهد، روایت دیگری از همان حضرت است که امر قیام امام مهدی(عجل الله فرجه الشریف) را با فای تفریع پس از خروج ذکر میکند.