چکیده:
در جوامع معتبر روایی اهل سنت احادیث مشهوری مبنی بر اینکه امیر المؤمنین علی (ع) صحیفه ای داشته روایت شده است. در جوامع روایی شیعه نیز این صحیفه نقل گردیده است و از مجموع این روایات دو مطلب مهم استفاده می شود : 1- این صحیفه حاوی احادیثی نبوی در برخی از احکام فقهی بوده است مانند: آزاد کردن اسیر، کیفر مسلمانی که کافری را به قتل رسانده است، ماجرا جویان، فتنه گران و حامیان ایشان. 2- صحیفه امام علی (ع) کتابی مختصر و طومارمانند بوده که امیر مومنان (ع) به احتمال قوی آن را از پیامبر اکرم (ص) دریافت نموده و یا از آن بزرگوار به ارث برده و همواره همراه آن بزرگوار بوده است. در جوامع روایی شیعه کتاب بسیار مفصلی برای امیر مومنان گزارش شده که حاوی تمام احکام مورد نیاز جامعه اسلامی بوده است. این کتاب اولین کتاب روایی در تاریخ حدیث محسوب می شود که به املاء رسول خدا (ص) و خط امیر مومنان(ع) نوشته شده و از میراثهای اختصاصی اهل بیت (ع) از پیامبر اکرم (ص) به حساب می آید. در برخی از منابع اهل سنت تحت عنوان: امالی رسول الله اشاراتی به این کتاب جامع شده است اما گزارشهای مفصل آن اختصاص به منابع روایی شیعه دارد. از این کتاب به کتاب علی(ع) و صحیفه جامعه یاد شده و روایاتی از آن در ابواب مختلف فقهی و اخلاقی توسط ائمه اطهار(ع) نقل گردیده که در کتب اربعه شیعه یافت می شود.
خلاصه ماشینی:
"در اعیان الشیعه در مبحث فقهای شیعه و مؤلفان ایشان در حدیث و فقه، چنین آمده است: اولین فرد از ایشان(شیعیان) آقا و امام مذهب شیعه، امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع) در شهر علم مصطفی (ص) است، که می فرمودند: قبل از اینکه مرا از دست دهید، هر چه میخواهید از من سؤال کنید.
محمد بن اسماعیل بخاری در چند مبحث از «صحیح» خود از این کتاب نام برد؛ از جمله در ابواب: « کتابه العلم» و «کتاب الدیات» به اسناد خود از ابوجحیفه، نقل کرد که گفت(بخاری، ج1، ص38 و ج9، ص13): « به علی- رضی الله عنه- گفتم: آیا در نزد شما چیزی از وحی غیر از آنچه در کتاب خداست، وجود دارد؟ گفت: قسم به آن کس که دانه را شکافت و آدمی را خلق کرد، چیزی جز قدرت فهم قرآن که خداوند به انسان عطا میفرماید و آنچه در این صحیفه است، نمیدانم.
» محمد بن مسلم از امام صادق(ع) روایت کرد که فرمودند(کلینی، ج2، ص 484): «إن فی کتاب امیرالمؤمنین(ع):: «إن المدحه قبل المسأله…» (در کتاب علی(ع) چنین آمده است: پیش از درخواست از خداوند متعال باید به حمد و ثنای الهی پرداخت….
شیخ صدوق (ره) در کتاب من لایحضره الفقیه، باب مفصلی را با عنوان: «ذکر جمل من مناهی النبی(ع)» گشوده و در آن روایتی را از امام صادق(ع) آورده که آن حضرت از پدران بزرگوارش و از رسول اکرم(ص) نقل کرده و در آن امور متعددی را که رسول خدا(ص) از آنها نهی کردند، بازگو کرده است.
) از آنچه گذشت نتیجه میشود که این کتاب غیر از صحیفهای است که پیشتر به عنوان صحیفه رسولخدا(ص) از آن یاد شد، که نزد علی(ع) نگهداری میگردید."