چکیده:
آشوبها و اغتشاشات شهری،اغلب در ذیل بحث رفتارهای جمعی اعتراضآمیز مورد بحث قرار میگیرند.منظور از این گونه رفتارها،اعمال واکنشهایی است که از سوی گروهی از شهروندان رخ میدهد و نظم و امنیت عمومی را دستخوش اختلال میکند.کنشهای اعتراضآمیز یا رفتارهای آشوبطلبانه و طغیانگرانه را به انواع مختلفی تقسیم میکنند.یکی از ملاکهای مطمح نظر در تقسیم این گونه کنشها، میزان خشونتآمیز بودن آنهاست.بسیاری از محققان و مؤلفانی که بررسی و تبیین آشوبهای شهری را وجههء همت خویش قرار دادهاند،بر این باورند که مهمترین عامل مؤثر بر پدیدآیی،استمرار و تشدید این گونه کنشها،عملیات روانی است.منظور آنان از عملیات روانی،مجموعهء فنون و اقداماتی است که بر انگیزهها،سلایق و روحیهء مخاطبان تأثیر میگذارد و آنان را برای انجام و تشدید کنشهای آشوبگرانه،تهییج و تحریک میکند.فنون و تاکتیکهایی که به هنگام آشوبهای شهری مورد استفاده قرار میگیرند،متعدد و متنوعاند.اما از آنمیان،چند فن و روش،از اهمیت بیشتری برخوردارند.گرچه بهرهگیری از فنون عملیات روانی برای تهییج گروههای ناراضی جهت دست یازیدن به آشوب و بلوا،کاری سهل مینماید،اما با بهرهگیری از ضد تبلیغات و فنون عملیات روانی متقابل،میتوان از دامنهء اثربخشی آن فنون کاست.
خلاصه ماشینی:
"منظور آنان از عملیات روانی،مجموعهء فنون و اقداماتی است که بر انگیزهها،سلایق و روحیهء مخاطبان تأثیر میگذارد و آنان را برای انجام و تشدید کنشهای آشوبگرانه،تهییج و تحریک میکند.
یا به تعبیر دیگر، کنشهای جمعی اعتراضآمیز،به آندسته از کنشهای گروهی از شهروندان گفته میشود که ماهیت هیجانی8دارند،آثار آنها تخریبی و ویرانگرانه است،به صورت تکانشی9(مهارگسیخته)بروز میکنند و با منافع حکومتی در تضاد آشکار قرار دارند (1).
به همین سبب،در سطور زیر،پارهای از فنون عملیات روانی،که در آشوبهای شهری و کنشهای اعتراضآمیز جمعی از آنها استفاده میشود،مورد بحث قرار میگیرند.
او در تبیین نظر خود،ادعا میکند که،«هنگامی که گروهی از افراد ناراضی جامعه،اخبار یا ادعاهایی مبنی بر اختلاس و انحرافات آشکار مسئولان جامعه دریافت دارند،بدون آنکه تلاش برای بررسی و صحت و سقم آن به عمل آورند،آن را باور میکنند و بر اثر آن،مبادرت به کنشهای اعتراضآمیز مینمایند»(ص 83).
بنابراین،از نقل این دو گزارش میتوان نتیجه گرفت که سناریونویسان عملیات روانی،چنانچه به موقع از پیامهای برانگیزانندهء هیجان و عاطفهء عمومی بهره گیرند،میتوانند گروههای زیادی از شهروندان را به شورش و آشوب ترغیب کنند.
انحراف در کنشهای نیروهای امنیتی، فاجعهآمیز جلوه دادن اوضاع اقتصادی و سیاسی جامعه و برشمردن خطرات واهی پیش روی مردم جامعه در آینده،ازجمله روشهایی است برای ایجاد نارضایتی و ناامنی در مردم،و برانگیختن آنان برای دست یازیدن به شورش و آشوب.
گرچه در این نوشتار،پارهای از فنون عملیات روانی مورد استفاده در آشوبهای شهری،مورد مداقه قرار گرفتند،اما شناسایی سایر روشها و تحلیل مکانیسم تأثیر هریک از آنها،مستلزم فرصت و مجال دیگری است.
M. (1988),psychologial Basis of Cellective Behaviors,Journal of personality and Social psychology,17,121-135, 13."