چکیده:
علامه شعرانی تعلیقات فراوانی بر کتب دینی نظیر تفسیر ابوالفتوح و منهج الصادقین نوشتهاست. در لابلای این تعلیقات نظریات نادری در زمینه جمع و نگارش قرآن و نظم و ترتیب آیات و سورههای آن اظهار کردهاست. حاصل نظریات او این است که نزول دفعی قرآن بر فرشته وحی و نزول تدریجی آن بر قلب پیامبراسلام بودهاست و آن حضرت چنان قرآن را در حافظه داشت که هیچگاه فراموش نمیکرد یا در خواندنش به اشتباه نمیافتاد. جمع آیات در سوره به دستور آن حضرت بود؛ اما جمع سورهها در مصحف به اجتهاد صحابه صورت گرفتهاست و در این خصوص نهی شرعی یا عقلی وجود نداشتهاست .
خلاصه ماشینی:
"از جمله در ذیل آیه «و اتقوا یوما ترجعون فیه الی الله» در حواشی تفسیر ابوالفتوح رازی آورده است:«[این نکته]تأیید آن میکند که سورههای قرآن را خود پیغمبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم به دستور جبرئیل مرتب کرد و بقره همین اندازه آیه داشت که هست و این معنا در احادیث متواتر است که پیغمبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم نام سورههای قرآن را میبرد و اسامه را بر لشکری امیر ساخت؛ چون سوره بقره را از حفظ داشت و در قرآن کریم است "فأتو بسورة من مثله" یا "فأتوا بعشر سور مثله مفتریات" و اینکه بعضی اهل حدیث گویند، قرآن، آیات متفرقه بود، بعد از رحلت آن حضرت جمع کردند، صحیح نیست.
همچنین در آغاز سوره توبه و در پاسخ سخن ابوالفتوح رازی که دلیل بسم الله نداشتن این سوره را آن میداند که سوره با برائت و بیزاری از مشرکان و وعده عذاب به آنها نازل شده، مینویسد: "وجهی لطیف است؛ هر چند صحیح نیست؛ چون بسیار سورههای عذاب نازل شده که در آغاز بسم الله دارد؛ مانند سوره القارعه و الحاقه، و سئل سائل؛ و لکن بیبسم الله بودن این سوره تعبدی و دلیل قطعی است بر اینکه قرآن تحریف نشده و نویسندگان قرآن تابع دستور رسول صلیاللهعلیهوآلهوسلم بودند و به قیاس و فکر خود عمل نمیکردند و سوره برائت را با اینکه سوره دیگر میدانستند، غیر انفال، بسم الله بر آن نیفزودند و آنکه جماعتی پندارند، سورهبندی قرآن و ترکیب آیات متفرقه و نام سوره نهادن، همه به اختیار مردم بود، صحیح نیست؛ بلکه این سورهها را خود پیغمبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم ترکیب فرمود و میان آنها بسم الله قرار داد، جز این سوره، و در مبادی بعضی، حروف مقطعه مقرر فرمود و در بعضی نفرمود و هر یک را نامی نهادند و اشاره کرد؛ چنانکه فرمود: «فأتوا بسورة من مثله» و «فاتوا بعشر سوره مثله مفتریات» و هر که فلان سوره بخواند، فلان ثواب دارد و امثال این بسیار [است که[ دلالت بر آن میکند که سورهها را در عهد پیغمبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم مرتب کرده و نام نهاده بودند"[28]."