چکیده:
عمده اختلافات تفسیری از سه ناحیه ناشی میشود: متن قرآن، موقعیت نزول آیات و شخصیت مفسر. در متن قرآن اموری چون الفاظ چندمعنا، تعارضات ظاهری و اختلاف قرائات و در خصوص موقعیت نزول قرآن اسباب نزول و شرایط اقتصادی و اجتماعی و در زمینه مفسر عواملی مثل منابع استنادی، باورهای اعتقادی و جهتگیریهای عصری و شیوههای پردازشی اختلافات تفسیری را موجب شدهاست. شرح این مطالب را در این مقاله مطالعه کنید.
خلاصه ماشینی:
"در متن قرآن اموری چون الفاظ چندمعنا، تعارضات ظاهری و اختلاف قرائات و در خصوص موقعیت نزول قرآن اسباب نزول و شرایط اقتصادی و اجتماعی و در زمینه مفسر عواملی مثل منابع استنادی، باورهای اعتقادی و جهتگیریهای عصری و شیوههای پردازشی اختلافات تفسیری را موجب شدهاست.
5. مرجع ضمیر در برخی موارد دو یا چند موضوع صلاحیت دارد که مرجع برای ضمیری واقع شود که این امر خود سبب اختلاف در تفسیر میشود؛ مثل: یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه(15).
در دورههای بعدی نیز مفسران و به خصوص نویسندگان اسباب نزول همگان را نسبت به این امر هشدار دادهاند: واحدی نیشابوری که معروفترین کتاب در اسباب نزول قرآن به نام او رقم خورده است در مقدمه کتاب خود مینویسد:شناخت تفسیر آیه قرآن و معنای صحیح آن، بدون آگاهی کامل به داستان و بیان نزولش ممکن نیست(27).
علاوه بر آن، وجود گزارشهای مختلف درباره یک آیه، سبب اختلاف در تفسیر شده است، به مثال در مورد آیه عبس و تولی، گزارش شده است که پیامبر صلیاللهعلیهوآله با عدهای از سران قریش در حال گفتگو بود که عبداللهبن ام مکتوم بر ایشان وارد شده و با سخن خود که میگفت: مرا از آنچه خدا به تو یاد داده، بیاموز!
به مثال دیگر، مفسرانی که اجمالا عقل را به عنوان منبع در تفسیر پذیرفتهاند، ممکن است در برخی از قواعد عقلی اختلاف نظر داشته باشند؛ یکی قاعده قبح تکلیف بما لایطاق را قبول دارد و دیگری این نوع تکلیف را از سوی خداوند جایز میشمرد."