چکیده:
مهمترین نظریهای که تاکنون درباره ترتیب و زمان نزول سوره حمد اظهار شده، این است که آن اولین سوره کاملی است که بر پیامبراسلام صلیاللهعلیهوآله نزول یافتهاست. در این مقاله تلاش میشود، ادعای جدیدی اظهار و با شواهدی تأییدشود و آن عبارت از این است که این سوره نه تنها اولین سوره کامل که به طور مطلق اولین واحد نزول قرآن کریم است. برجستهترین شواهد این ادعا، ظاهر آیات سوره علق و پارهای از روایاتی است که درباره نزول سوره حمد وارد شدهاست.
خلاصه ماشینی:
"- ضحاک (ت بعد 100 ق) گوید: عبدالله بن عباس (3 ق ه - 68 ق) گفت: نخستین چیزی که جبرئیل علیهالسلام بر محمد صلیاللهعلیهوآله نازل کرد، این بود که گفت: ای محمد بگو: استعیذ بالسمیع العلیم من الشیطان الرجیم؛ سپس گفت: بگو: بسم الله الرحمن الرحیم؛ پس از آن گفت: بخوان به نام پروردگارت که آفرید.
راوی دیگری به نام ابومیسره(8)(ت 63 ق) در زمینه نزول سوره حمد در آغاز وحی گوید: پیامبر صلیاللهعلیهوآله نخست که مبعوث شد، به او خطاب میشد: «یا محمد!»؛ ولی چیزی نمیدید.
او عرض کرد: خدا به تو بد نمیکند؛ زیرا تو سخن راست میگویی و صله رحم بجا میآری و امانت را ادا میکنی؛ سپس خدیجه به ابوبکر صدیق گفت: با محمد به سوی ورقة بن نوفل که کتابها را میخواند، برو و آنچه را که او میشنود، به او بازگو؛ آنگاه آن دو به نزد ورقه رفته و پیامبر صلیاللهعلیهوآله به او فرمود: من وقتی تنها میشوم، خوانده میشوم: «یا محمد» و صدایی میشنوم؛ ولی چیزی نمیبینم.
علامه طباطبائی گوید: مراد از «اقرأ» فرمان فراگیری آن آیاتی از قرآن است که فرشته وحی به پیامبر صلیاللهعلیهوآله وحی میکند، و این جمله فرمان قرائت کتاب است؛ اما خود بخشی از کتاب است؛ مانند سخن کسی که در آغاز نامهاش به آنکه آن را برایش فرستاده، گوید: «این نامهام را بخوان و بدان عمل کن»."