چکیده:
با وجود گذشت بیش از یک دهه از ظهور پدیده جهانی شدن یا در واقع، پروژه جهانیسازی، در واژگان و ادبیات بشری، هنوز زوایای آن در هالهای از ابهام و تردید قرار دارند. از اینرو، در اینجا سوالاتی مطرح میشود؛ ازجمله اینکه: جهانی شدن یا جهانی سازی به چه معناست؟ تاریخ پیدایش این اصطلاح و سابقه رویکرد و گرایش به آن کدام است؟ آیا در اسلام تمایلی به جهانی شدن وجود دارد؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، آیا جهانی شدن اسلامی قابل اثبات است؟ و درصورت اثبات آن، مبانی، ویژگیها، ساختار و ابزارهای جهانی شدن چیست؟ این مقال درپی پاسخگویی به این سوالات برآمده است. برای دست یابی به پاسخ قانع کننده درباره هر یک از سوالات، فرضیات ذیل قابل طرحند:
1. خاستگاه واژه «جهانی شدن» در غرب است، ولی زادگاه پدیده جهانی شدن در اسلام است.
2. تنها اسلام از تواناییهایی لازم برای جهانیسازی برخوردار است.
برای تعیین درستی یا نادرستی این فرضیات، مباحث ذیل در مقاله حاضر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است:
الف. تعریف جهانی شدن و تبیین تاریخ و سابقه آن؛
ب. اسلام و دیدگاه آن درباره جهانی شدن و تشریح قابلیتها، ساختارها و ویژگیهای جهانی شدن اسلامی.
خلاصه ماشینی:
"(8) اگر به ماهیت جهانی شدن ـ نه به صورت آن ـ توجه کنیم، میتوانیم این پدیده را به صور زیر تعریف نماییم: ـ گسترش فرهنگ اروپایی از طریق مهاجرت، استعمار و تقلید فرهنگی به سراسر کره زمین؛ (9) ـ تداوم حرکت سرمایهداری که پس از پایان جنگ سرد، رویای تسلط بر عالم را در سر میپروراند.
نتیجه اینکه جهانی شدن اولا، ادامه تحولات کلان تاریخ بشر غربی، یعنی تحول انقلاب کشاورزی، انقلاب صنعتی و انقلاب اطلاعاتی است؛ ثانیا، تداوم حرکت سرمایهداری غرب است، ولی پس از پایان جنگ سرد، تهاجمیتر شده و رؤیای تسلط بر عالم و جهان را در سر میپروراند.
(28) نتیجه آنچه ذکر شد آن است که تاریخ ابداع واژه «جهانی شدن» و «جهانی سازی» و محتوای سرمایهداری آن به غرب برمیگردد، اما آیا پدیده جهانی شدن یا جهانی سازی هم که اسلام مطرح میسازد، از چنین محتوایی دنیاگرایانه و انسانمدارانه برخوردار است؟ جهانی شدن اسلامی حاصل مباحث قبلی این است که جهانیسازی ریشه در غرب دارد و در غرب متولد شده و بارور گردیده است.
احادیث بسیاری به این موضوع (= عدالت در جامعه جهانی اسلام) پرداختهاند؛ مانند این حدیث که ابوسعید خدری ـ از محدثان اهل سنت ـ آن را از پیامبر صلیاللهعلیهوآله نقل میکند: «شما را به ظهور مهدی علیهالسلام بشارت میدهم که زمین را پر از عدالت میکند؛ همانگونه که از جور و ستم پر شده است، ساکنان آسمانها و زمین از او راضی میشوند و اموال و ثروتها را به طور صحیح تقسیم میکند."