چکیده:
شاید چنین به نظر رسد که در عالم اسلام و فرهنگ و اندیشه دینی، «رمز» به عنوان یک
اصطلاح، اختصاصا مربوط به قلمرو عرفان و تصوف و صرفا دارای جنبههای دینی و عرفانی
است. اما در همان مراحل اولیه شکلگیری فلسفه در جهان اسلام، فلاسفه اسلامی به «رمز»
توجه کردند و در سیر تکاملی خود، بنیادهای فلسفی خاصی پیدا کرد. اگر به این مبانی و بنیادها،
به طور مستقل و منسجم پرداخته شود، میتوان به یک رمزشناسی انتولوژیک با وجوه خاص
هرمنوتیکی در فلسفه اسلامی دست یافت، زیرا دیدگاههای متفکران بزرگی چون ابنسینا،
سهروردی، شهرزوری، خواجه نصیرالدین طوسی، میرداماد و ملاصدرا، در مجموع، تصویر
جامعی از وجودشناسی و هرمنوتیکشناسی «رمز» به دست میدهد و آن را کاملا از
«رمزشناسی» در هرمنوتیک مدرن، متمایز میکند. ما در این مقاله، تا حد امکان، در صدد تبیین
مبانی فلسفی و هرمنوتیکی «رمز» در فلسفه اسلامی هستیم.
خلاصه ماشینی:
"البته امروزه هرمنوتیک، ناظر به فهم نوشتار، به طور عام و حتی وسیعتر از آن، ناظر به فهم آثار انسان و حتی از آن نیز گستردهتر، ناظر به فهم وجود است، ولی در این مقاله، مراد ما از «هرمنوتیک» همان نظریه فهم متون رمزی است، لذا در صدد تبیین ابعاد و وجوه مختلف فهم انسان از رمز، در چشمانداز فلسفه اسلامی هستیم، اما قبل از هر چیز بهتر است نظری بسیار گذرا به دستآوردهای هرمنوتیک جدید در «رمزشناسی» و «تأویلپژوهی» داشته باشیم.
اما آنچه در اینجا قابل تأمل است، نقش هرمنوتیکی رمز است و آن اینکه رمز، به گفتار و نوشتار چنان قابلیتی میدهد که میتواند حقیقت را در سطوح مختلف و متناسب با هر مرتبه، آشکار و قابل فهم کند، زیرا متن، اعم از گفتاری یا نوشتاری، تنها با رمز، باطنی ورای ظاهر خود و اشارتی ورای عبارت خود پیدا میکند، از این رو، مینویسد: رمزت الحکماء علی اکثر الامور لینتفع العوام بظاهرها و الحکماء بباطنها.
5. آنتولوژی حقیقت و تعبیر رمزی آن چرا از دیدگاه ملاصدرا و هم چنین سایر فلاسفه اسلامی، تنها با تعابیر رمزی میتوان «حقیقت» را تبیین کرد؟ به عبارت دیگر، چرا به «حقیقت»، تنها میتوان اشاره کرد؟ و چرا تکلم انبیا، اولیا و حکما با مردم در مورد «حقیقت»، تنها به طریق ضرب المثل صورت میپذیرد؟ نکتهای بسیار اساسی وجود دارد که میتواند ما را به جواب سؤالهای مذکور نزدیک کند و آن اینکه «رمز» در فلسفه اسلامی قبل از اینکه وصف عبارات و تعابیر باشد، وصف «حقیقت» است که با عبارات خود، اشاراتی به او داریم."