چکیده:
پیش نیاز هر نوع گفت و گوی ثمربخشی، به ویژه در حوزه معارف دینی، پذیرش واقعیات خارج از ذهن و تصور انسان و نیز پذیرش امکان شناسایی و شناساندن آن است که مرز عبور از سفسطه و شکاکیت مطلق شمرده میشود. این همه، جز با پذیرش بدیهیات معرفتی، یعنی اصول اثباتناپذیر یا بینیاز از اثبات، تحقق نخواهد یافت. از این جهت، پرداختن بدین اصول بر دیگر مباحث، تقدم منطقی دارد.وصول به چنین نتیجهای، توجه به برخی تقسیمبندیهای اولیه را در حوزه منطق و معرفتهای بشری میطلبد که عمدتا تقسیم علم به حضوری و حصولی و نیز تقسیم حصولی به بدیهی و نظری و اثبات ضرورت وجود بدیهیات و اقسام آن است که بنیاد تمامی دانشهای بشری در تمامی شاخههای علوم به حساب میآید.یادآوری این امر ضروری است که ممکن است عواملی در فعال یا کم اثر و یا حتی بیاثر شدن این درک و دریافتهای اولیه، اثر گذارند، نقش دین و کتابهای آسمانی، به ویژه قرآن، تأیید، تقویت و غفلتزدایی از این بدیهیات، دانسته شده و با ذکر نمونههایی، برای تأکید این مطلب، بحث پایان میگیرد.
خلاصه ماشینی:
"از این رو، پیش از پرداختن به معنای بدیهی و ملاک و معیار آن، جادارد که به دو تقسیمبندی اساسی و محوری که برای علوم بیان شده، توجه شود: دانشهای بیواسطه و باواسطه (حضوری و حصولی) علم حضوری، علمی مستقیم و بیواسطه است؛ یعنی میان عالم و معلوم چیزی واسطهگری نمیکند و معلوم، با تمام قامت و وجود عینیاش، نزد عالم حاضر است.
(1) امور بدیهی و یقینی در حق بودن خود، وامدار امر دیگری نبوده و خود معیارند و هرچند اثباتناپذیر یا بینیاز از اثباتند، بر لزوم و ضرورت وجود و التزام بدانها، استدلالهایی، از جمله دور و تسلسل، بدین صورت شده است: اگر تصور و تصدیقهای نظری به بدیهی نرسد، مستلزم دور یا تسلسل خواهند بود و چون هر دو نادرست و باطل هستند، ناگزیر باید بدیهیات را موجود بدانیم، نظیر بیانی که محقق طوسی برای اثبات واجب الوجود دارد: «الموجود ان کان واجبا فهو المطلوب و الا استلزمه لاستحاله الدور و التسلسل».
تنها به کمک عقل عملی امکان دارند نه عقل نظری و شاید بتوان عقل عملی را در نظر کانت تعبیری خاص از درک و دریافتهای بدیهی و بینیاز از اثبات دانست؛ یعنی علیرغم انکار و تشکیکات جدی او در توان عقل نظری برای شناخت و معرفت به معنای عام و از جمله امور فوق، نقطههای روشن و پایههای قطعی و غیر قابل انکاری را از درک و معرفت یقینی در وجود انسان ردیابی و معرفی میکند که توان اثبات بسیاری از حقایق متعالی و دفاع از آنها را دارد."