چکیده:
اصلاح نظام های تربیتی و تازه گردانی آن در جهت دست یابی به کیفیت جامع، از دو طیف قیاسی و استقرایی همواره مورد توجّه افراد علاقه مند و نهادهای ذی ربط بوده است.
هر چند این دو رویکرد، با توجه به معیارهای پژوهشی به روشنی اثربخش بوده اند امّا کم تر تلاش شده است تا رویکردی جامع در توصیف ابعاد مورد نیاز برای اصلاح سازمان های آموزشی ارائه شود. مطالعه جوّ مدرسه در مقابل دو رویکرد قیاسی و استقرایی، به طور فزاینده ای به تشخیص ترکیبی متغیرهای چند لایه کمک می کند. از آن جا که مفاهیم بنیادی درتعلیم و تربیت، چند محتوایی و چند منبعی و چند روشی هستند، در مقاله حاضر نویسنده قصد دارد با کاربندی این متغیّرهای چند لایه و تحلیل هم زمان آن ها چارچوبی نظری برای تشخیص جوّ مدرسه طراحی کند.
لذا نخست جوّ مدرسه را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد و چنین اظهار نظر می کند که اقدام هایی که در جهت بهبود جوّ مدرسه به عمل می آید تنها به منظور تسهیل در یادگیری و تحقق بخشیدن به موفقیت دانش آموزان نیست بلکه رعایت حقوق یک انسان ایجاب می کند که او بتواند در محیط تحصیل خود از فضایی سالم و آرامش بخش استفاده کند و به این منظور می کوشد تا راهکارهای شناخت جوّ مدرسه را ارائه کند و از آن جا که تاکنون در کشورها الگوی متناسب با وضعیت فعلی مدارس طراحی نشده است می کوشد برای تشخیص جوّ مدرسه چهارچوبی نظری ارائه دهد و از این طریق راهکار مفیدی برای دست اندرکاران تعلیم و تربیت جهت انسانی کردن جوّ عمومی مدرسه و در نهایت دست یابی به کیفیتی جامع و مطلوب ترسیم کند و در این متغیرهای سازنده جوّ مدرسه و عوامل اساسی زیربنای آنها را تشریح می کند تا در نهایت ویژه گی های جو مطلوب را ارائه دهد.
با توجه به پژوهش های پیشین و نیز تجزیه و تحلیل داده های این پژوهش، ده دسته متغیر به عنوان سازنده جو مدرسه انتخاب شدند امّا روش تحلیل مولفه اصلی نشان می دهد که زیر بنای متغیرهای سازنده جوّ مدرسه از یک عامل، اشباع شده است. در مرحله طرح ریزی پرورش تست، پس از اجرای تجربی فرم مقدماتی پرسش نامه، ده مقیاس شناسایی شدند که ابعاد ادراکی معلّمان و دانش آموزان را از جوّ مدرسه به صورت گویه های سه تایی پیش بینی می کنند. این ابعاد یا مقیاس ها عبارتند از: جوّ عاطفی، جوّ رویارویی، جوّ اجرایی، جو تعادل جویی، جوّ آموزشی، جوّ سبب شناسی، جوّ اخلاقی، جو انتظاری، جوّ اقتصادی و جوّ بوم شناسی. هم چنین، با هدف یافتن یک ساختار بنیادی، نمره های همپوش و متداخلی که به واسطه اجرای مقیاس های فرعی به دست آمده است.
این مقاله را آقای دکتر علی خلخالی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نوشته و در اختیار فصلنامه قرار داده است که بدین وسیله از ایشان قدردانی می شود. مقاله حاضر بخشی از رساله دکترای مدیریت آموزشی نگارنده تحت همین عنوان است که از اسفند 1375 تا اسفند 1377 به راهنمایی جناب آقای دکتر محمدرضا بهرنگی تدوین گردیده است. اصل رساله در کتابخانه واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی قابل دسترسی است.
خلاصه ماشینی:
لذا نخست جو مدرسه را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد و چنین اظهار نظر میکند که اقدامهایی که در جهت بهبود جو مدرسه به عمل میآید تنها به منظور تسهیل در یادگیری و تحقق بخشیدن به موفقیت دانشآموزان نیست بلکه رعایت حقوق یک انسان ایجاب میکند که او بتواند در محیط تحصیل خود از فضایی سالم و آرامش بخش استفاده کند و به این منظور میکوشد تا راهکارهای شناخت جو مدرسه را ارائه کند و از آنجا که تاکنون در کشورها الگوی متناسب با وضعیت فعلی مدارس طراحی نشده است میکشود برای تشخیص جو مدرسه چهارچوبی نظری ارائه دهد و از این طریق راهکار مفیدی برای دستاندرکاران تعلیم و تربیت جهت انسانی کردن جو عمومی مدرسه و در نهایت دستیابی به کیفیتی جامع و مطلوب ترسیم کند و در این متغیرهای سازنده جو مدرسه و عوامل اساسی زیر بنای آنها را تشریح میکند تا در نهایت ویژهگیهای جو مطلوب را ارائه دهد.
1-متغیرهای سازندهء جو مدرسه کدامند؟ 2-کدام عوامل اساسی زیربنای متغیرها را تشکیل میدهد؟ 3-کدام ابعاد ادراکی از جو مدرسه در تعامل بین متغیرها قابل پیشبینی است؟ 4-مفهوم جو مدرسه واقعیتی تجزیهپذیر است یا ساخت آن تحت تسلط یک عامل قرار دارد؟ 5-جو ادراکی در نمونهء انتخابی و جامعهء مورد مطالعه دارای چه ماهیتی است؟ گسترهء پژوهش در مورد جو مدرسه جستوجوی مقدماتی از طریق مرکز اطلاعات منابع آموزش و پرورش9نشان میدهد که در طول چند دههء گذشته،مطالعات زیادی دربارهء جو مدرسه انجام شده است(این اطلاعات بدون در نظر گرفتن مفاهیم همپوش و همسویه با جو مدرسه مانند فرهنگ سازمانی،ارتباطات سازمانی و مدیریت کیفیت جامع بوده است).