چکیده:
تربیت نیروهای کارآمدی که باورها، گرایشها و تمایلات لازم را برای پیشرفت و توسعه پایدار یک جامعه در همه عرصه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... داشته باشند، رسالت آموزش و پرورش هر کشور به شمار می آید و تحقق آن مستلزم شکل گیری هویّت ملی در تربیت یافتگان نظام آموزشی است شکل گیری هویّت ملی در دانش آموزان امروز، در زمینه های فرهنگی ، اجتماعی، سیاسی، اقتصدی و...تاثیرات بسیاری بر جامعه فردا دارد که از آن جمله است:
1- دست یابی به وفاق و وحدت ملی؛ 2- گسترش و نوسازی هویت فرهنگی؛ 3- دست یابی به تصویری مطلوب از خویشتن و ایجاد سلامت روانی در فرد و جامعه؛ 4- ثبات، توسعه، پیشرفت و توفیق جامعه مدنی؛ 5- ایجاد صمیمیت در نظام آموزشی؛ 6 - خودباوری و ممانعت از تهاجم فرهنگی؛ 7- جلوگیری از فرار مغزها؛ 8- دست یابی به جهان وطنی.
از سوی دیگر، این امردر کشورهای پیشرفته از جمله مهم ترین اولویت های نظام آموزشی است؛ در حالی که در بررسی های مقدماتی این نتیجه به دست آمد که دانش آموزان ما گرایش چندانی به هویت ملی خود ندارند. این پژوهش با هدف بررسی احساس تعلق به هویت ملی و سیر تحول در تربیت یافتگان نظام آموزشی و شناسایی راهکارهای مناسب برای دست یابی به وضعیت مطلوب انجام گرفته است.
روش این تحقیق از نوع پس رویدادی است و نظریات آزمودنی های پژوهش - که شامل 240 نفر از دانش آموزان دختر سه دوره تحصیلی است - با استفاده از پرسش نامه جمع آوری شده و از طریق روش های آماری مجذور کای، کروسکال والیس و ویلکاکسون مورد تحلیل قرار گرفته که نتایج آن از این قرار است:
1- فرضیه مبنی بر وجود احساس تعلق به هویّت ملی در دانش آموزان دوره های تحصیل ابتدایی، راهنمایی و متوسطه تایید نشد.
2- رابطه معناداری بین دوره های تحصیلی و تعلق به هویت ملی مشاهده نگردید و تاثیر نظام آ»وزشی بر شکل دهی هویت ملّی مورد تایید قرار نگرفت. در عین حال، این سیر تحول بیانگر کاهش حسن تعلق به هویت ملّی از ابتدایی به راهنمایی و از راهنمایی به متوسطه است که از نظر نویسنده، جا دارد دست اندرکاران آموزش و پرورش با اتخاذ تدابیر مناسب، به شکل دهی هویت ملی در دانش آموزان اقدام کنند.
این مقاله را خانم سکینه طالبی برای درج در ویژه نامه جامعه شناسی آموزش و پرورش در اختیار فصلنامه قرار داده است که به این وسیله از ایشان قدردانی می شود.
خلاصه ماشینی:
جنبهء دیگر، جنبهء اجتماعی(جامعهشناسی)است که در این بخش،هویتیابی و شکلگیری هویت ملی همهء دانشآموزان به عنوان جامعهء آموزشی و گردانندگان جامعهء فردا اهمیت مییابد و مجموعهء این دو عامل در نظام آموزش و پرورش برای دستیابی به اهداف زیر موردنظر قرار میگیرد:1-ایجاد وحدت و وفاق ملی؛2-رشد و تکامل انسانها،توسعهء هوشیاری گروهی و افزایش خودباوری و اعتماد به نفس؛3-تداوم و اعتلای هویت فرهنگی و ظهور تمدن و توسعه؛4-ایجاد صمیمیت در نظام آموزش؛5-مانعی در برابر تهاجم فرهنگی؛ (*)عبارت حس تعلق به هویت ملی ممکن است قدری نامأنوس به نظر آید؛چرا که در مفهوم کلی هویت ملی به گرایشها نیز پرداخته میشود اما از آنجا که این پژوهش بر حیطهء عاطفی در هویت ملی تأکید دارد و عبارت مناسبتری نیز نیافته 1-4 و هم در عین حال،این عبارت در تحقیقات گذشته هم به کار رفته است،به ناگزیر از آن استفاده کردهایم.
شاخصهای شکلگیری هویت ملی در حیطهء عاطفی در این پرسشنامه-که مورد استفادهء پژوهش حاضر نیز قرار گرفته است-عبارتاند از:1-احساس رضایت از ایرانی بودن،2-علاقه به زندگی در ایران،3-علاقه به میراث فرهنگی و آثار برجا مانده از ایران باستان،4-اعتقاد به توانایی مردم ایران در حل مشکلات خود،5-عدم احساس حقارت فرهنگی در برابر بیگانگان.
با توجه به اینکه در همهء پژوهشهای انجام شده بر لزوم شکلگیری هویت ملی در افراد (دانشآموزان)تأکید شده است ولی به وضعیت موجود دانشآموزان در احساس تعلق به هویت ملی و بررسی فاصله بین وضعیت موجود و وضعیت مطلوب برای سیاستگذاری و برنامهریزی در نظام آموزشی پرداخته نشده است،پژوهش حاضر بهطور اخص به تبیین این امر میپردازد.