چکیده:
تشکیل دولت هخامنشی در نیمۀ قرن ششم پیش از میلاد تحولی عمیق در ارکان جهان شناخته
شده قدیم پدید آورد این تحول در ابعاد سیاسی، اقتصادی، نظامی و بویژه ارتباطی جهانی
بسیار چشمگیر و قابل تأمل بود، ولی مهمترین مسئله از دیدگاه نخستین بنیانگذار این
امپراتوری، تشکیل دولتی نیرومند با مرزهای مطمئن و قابل کنترل، بدون صرف نیروهای
نظامی بیش از حد و یا هزینههای خارج از اندازه بود. لذا برای اولین بار در تاریخ
توجه به استراتژی و مرزهای تضمین شدۀ طبیعی برای جلوگیری از هجوم اقوام وحشی،
جلوگیری از تخریبهای وسیع و کشت و کشتارهای بیرحمانه، بوسیله کورش پدید آمد و
تقریبا تا پایان دولت هخامنشی – باستثنای مرزهای متزلزل دریای اژه – از استواری و
قدرت دفاعی و استراتژیک برخوردار شد. دوران کوتاه حکومت کوروش 550- 529 ق م ، پیش
از آنکه صرف کشورگشائی و جنگهای بیحاصل گردد مصروف ایجاد مرزهای طبیعی و استراتژیک
برای ایجاد یک امپراتوری وسیع آسیایی مبتنی بر عدالت – براساس معیارهای جهان قدیم –
گردید و نخستین بنیانگذار، نخستین امپراتوری در جهان سرانجام جان خویش را بر سر
اینکار نهاد، اما تا چه حد موفق به ایجاد چنین مرزهایی گردید؟ مقاله سعی در
بازگشودن این مسئله دارد.
خلاصه ماشینی:
"اهداف کوروش در غرب، تصرف سواحل دریای مدیترانه بود که همۀ جادههای بزرگی که از مرکز ایران میگذشت به بنادر آن منتهی میشد و همچنین تصرف آسیای کوچک بود که در این سرزمین یونانیان مهاجر، در جوار دولت ثروتمند لیدی، پایگاههای بزرگ تجاری را در اختیار داشته[20] و با وجود اختلاف با یکدیگر، کاملا منافع خویش را میشناختند و از لحاظ فرهنگی کاملا به مادر شهر سارد وابسته بودند[21] ولی آنچه از دیدگاه خاورشناسان دور مانده است و باید به اهداف فوق افزوده شود، حرکتهای دوراندیشانه و استراتژیکی فاتح بزرگ پارسی است در جهت ایجاد مرزهای دریائی در دورترین نقاط غرب آسیا، جنوب دریای سیاه و حفظ امنیت در جنوب آسیای کوچک که به دریای مدیترانه منتهی میگردید، یعنی در واقع تصرف آنچه پیرامون آسیای کوچک در اختیار دولت شهرهای تجاری یونان بود و افزودنش به متصرفات حکومت پارسیان و ایجاد یک مرز دریایی بیخطر برگرداگرد آسیای کوچک.
42- بعد از اسکندر و بدنبال جنگهای جانشینی بر سر قدرت بین سرداران او، سلوکوس نیکاتور در ایران مرکزی و غرب آسیا قدرت را بدست گرفت اما کمی بعد در زمان سلطنت سلوکوس دوم (247- 226 ق م) دوکوروش در حملات سریع خویش بسوی خاور، از هیرکانیا گذشت و با عبور از هریوه (هرات)[43] به درون سرزمین سغذ (سوگوده)[44] واقع در میان دو رود آمودریا و سیردریا سرازیر شد و مرکز آن مرکنده را تسخیر نمود و با ماساگتهای نیمه صحراگرد حوالی دریای وخش مبارزه کرد و آنها بزیر فرمان درآورد و آنگاه مصمم شد رودخانه بزرگ یاکسارتس را با عنوان شمال شرقیترین نقطۀ متصرفات خویش، جائی که اقوام و طوایف صحراگرد نتوانند با عبور خود امنیت مرزها را به خطر اندازند- به شمار آورد و برای این منظور و بخاطر آنکه سرزمینهای بارور جنوب را از دستبردهای آیندۀ دستههای بیابانگرد آسیای میانه مصون دارد و از عبور آنان از رودخانۀ (سیر دریا) ممانعت بعمل آورد، دستور داد شهر نظامی و استحفاظی کورا (شهر کوروش)، در شمالیترین نقطۀ شرق متصرفاتش ساخته شود."