چکیده:
نویسنده با هدف روشن ساختن ساختار و خصوصیات جمعیت علما در ایران و به ویژه در عراق دوره عثمانی، از خلال منابع
اصلی، بخصوص تراجم احوال، به تحقیق گسترده درباره شمار طلاب و علمای شیعه شاغل به تحصیل و تدریس در دو شهر کربلا
و نجف در قرون یازدهم تا سیزدهم هجری قمری پرداخته است. وی با رویکرد جامعهشناختی و با استفاده از روش
«پیشینهشناسی»، تلاش نموده است تا روند مرکزیت یافتن نجف و کربلا را به عنوان مراکز اصلی حوزههای علمیه شیعه در دوران
پس از سقوط صفویه به خوبی نشان دهد. در این تحقیق، ابتدا طلاب شاغل به تحصیل در عتبات مقدسه بر اساس هشت نسل از
استادان برجسته، به هشت گروه تقسیم شده و در ادامه، عواملی همچون قومیت نیز در بررسی کم و کیف شمار علما و طلاب مبنا
قرار گرفتهاند. از آمار ارائهشده در نمودارهای گوناگون، تفوق جمعیتی طلاب و علمای ایرانی، حتی نسبت به علما و طلاب عرب
عراقی، به خوبی مشهود است.
خلاصه ماشینی:
"چکیده نویسنده با هدف روشن ساختن ساختار و خصوصیات جمعیت علما در ایران و به ویژه در عراق دوره عثمانی، از خلال منابع اصلی، بخصوص تراجم احوال، به تحقیق گسترده درباره شمار طلاب و علمای شیعه شاغل به تحصیل و تدریس در دو شهر کربلا و نجف در قرون یازدهم تا سیزدهم هجری قمری پرداخته است.
این مقایسه در نمودار ذیل نشان داده شده است: نمودار (3): علمایی که در نیمه اول و دوم قرن سیزدهم تحصیل میکردهاند $$$ چنان که در نمودار 3 و 4 نشان داده شده، رشد افزونتر جمعیت علمای ایرانی در عتبات ناشی از ورود گسترده افراد تازهوارد به جرگه علما بوده است.
بنا به دلیلی که پیشتر به آن اشاره شد، برای فهم اینکه چرا عربها نسبت به علمای ترک آذری در نمونه کلی نمود بیشتری داشتهاند، میتوان به این حقیقت اشاره کرد که شمار عربهای عراقی که به طور دایم ساکن نجف بودند، از طلاب موقت بیشتر بود.
شمار نسبتا کم طلابی که پس از طی دوره درس خارج در تهران و مشهد به عتبات میرفتند و نیز این حقیقت که بیشتر آنها از مناطق نزدیک بودند، نشانگر آن است که دو شهر مزبور بیشتر به عنوان مراکز علمی و آموزشی محلی شناخته میشدند.
در حالی که در طول نیمه اول قرن سیزدهم عالمان برجستهای در ایران شمار قابل توجهی از طلاب را جذب کردند و آنها را از رفتن به عتبات بازداشتند، زمانی که در اواسط قرن چهاردهم این نسل از صحنه کنار رفت، تفوق و برتری عتبات به عنوان مراکز اصلی آموزش شیعی مورد تأکید قرار گرفت و این امر تا حد زیادی عامل افزایش شمار طلابی بود که روانه عتبات میشدند."