خلاصه ماشینی:
"17اما متأسفانه از اینهمه آثار جز اندکی التأویل از ابو عبد الله اسکافی(-240)و الانتصار و الرد عی ابن- الراوندی الملحد از ابو الحسین عبد الرحیم خیاط(-300) و کتاب مفصل المغنی از قاضی عبد الجبار بن احمد(-415)که از مهمترین کتب در باب عقاید این فرقه است،دیگر تفسیر معروف الکشاف است از زمحشری(-538)و المنیة و الامل از احمد بن یحیی المرتضی الزیدی(-840)که از مراجع مهم تحقیق دربارهء معتزله است.
در زمرهء معروفترین این مراجع الملل و النحل است از امام محمد بن عبد الکریم شهرستانی اشعری(-548)که خواجه افضل بن صدر یا افضل الدین صدر ترکه اصفهانی آنرا بنام تنقی الادلة و العلل فی ترجمة الملل و النحل در اواسط قرن نهم به زبان فارسی ترجمه کرده است و از خود نیز فزون و کاستهایی در اصل کتاب روا داشته،از الملل و النحل ترجمههای متعدد دیگر نیز به زبان های زنده درآوردهاند.
چنانکه جرح و تعدیل امام ابو حامد غزالی(-505) در باب عقاید در کتاب الاقتصاد فی الاعتقاد البته بسیار سودمند و حاکی از دیدگاه وسیع مؤلف است،همو کتابی دارد بنام المنقذ من الضلال که با آنکه مستقیما در ردیف این قبیل منابع قرار نمیگیرد،اما بهر حال خالی از فایده نیست.
19 در رأس مباحثی هم که دربارهء معتزله بزبان فارسی شده است میتوان تحقیقات استاد ذبیح الله صفا را در تاریخ ادبیات در ایران و تحقیقات مرحوم عباس اقبال در کتاب خاندان نوبختی و استاد جلال الدین همایی در غزالی نامه همچنین بررسیهای آقای دکتر عبد الحسین زرینکوب را در جلد اول تاریخ ایران بعد از اسلام نام برد."