خلاصه ماشینی:
"روایاتی منسوب به حضرت علی بن ابی طالب و ابن عباس و عبد الله بن عمرو بن العاص و دیگران در دست است که با آفرینش جهان و جغرافیا و علوم وابستهء به آنها ارتباط دارد، ولی ظاهرا این احادیث که منعکس کنندهء اطلاعات جغرافیایی قدیم اعراب است،در عصر متأخری برای مبارزهء با اطلاعات علمی که تازه در شرف رواج بوده ساخته شده است؛این را نیز باید بگوییم که بعضی از علمای جغرافیا این احادیث را از لحاظ علمی صحیح شمردهاند.
درست نمیدانم که دلبستگی مأمون به نجوم و جغرافیا اصیل و عالمانه بوده،یا به لحاظهای سیاسی از دانشمندان تشویش میکرده است،ولی این معلوم است که در عصر وی گامهای بلندی در راه پیشرفت جغرافیا برداشته شده:طول قوس یک درجهء نصف النهار را اندازه گرفتند و 56 میل عربی و دو سوم میل به دست آمد که از لحاظ صحت جالب توجه است؛در نتیجهء کار دسته جمعی منجمان جداول نجومی به نام الزیج الممتحن یعنی جداول آزموده شده تألیف شد،و نیز نقشهای از عالم،به نام الصورة المأمونیة ترسیم شد که به شهادت مسعودی(تنبیه،چاپ دخویه،ص 33)،که آن نقشه و نقشههای بطلمیوس و مارینوس صوری هر سه را دیده و باهم مقایسه کرده،بر ان دو نقشهء دیگر ترجیح داشته است.
در تألیفات تازه این تمایل پیدا شده بود که جغرافیای نجومی و جغرافیای توصیفی را به یکدیگر نزدیک کنند،و تأثیر یونانی در بعضی از تألیفات آشکارتر بود،در صورتی که تأثیر ایرانی رو به نقصان میرفت، و شاید این نقصان بدان علت بوده است که کتابهای جغرافیایی را به زبان فارسی نیز تألیف میکردند."